Trong những năm cuối của thế kỷ XX, Nhật Bản từng chứng kiến sự gia tăng đột biến về số lượng thanh thiếu niên phạm tội. Tỷ lệ dân số vị thành niên phạm pháp năm 1993 ở Nhật Bản (vị thành niên vi phạm Bộ luật Hình sự trên 1.000 dân số vị thành niên từ 10 tuổi trở lên và dưới 20 tuổi) là 9,3%. Tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm (tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm Bộ luật Hình sự trên tổng số người vi phạm Bộ luật Hình sự, bao gồm cả người lớn và trẻ em) là 49% vào năm 1993. Để giảm thiểu tình trạng trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật, Nhật Bản đã đưa ra nhiều biện pháp và chương trình. Họ đã đưa ra một kế hoạch hành động để tạo ra một xã hội chống tội phạm, tái thiết Nhật Bản là quốc gia an toàn nhất thế giới và đã thành công.

Để phòng chống tội phạm vị thành niên, Nhật Bản đã có khá nhiều chương trình thành công trên cả hai phương diện phòng ngừa và can thiệp. Dưới đây là một số biện pháp, chương trình mà Nhật Bản đưa ra bao gồm:

1.  Đối với những thanh niên có nguy cơ hoặc đã vi phạm pháp luật

Thiết lập hệ thống phòng chống tội phạm vị thành niên

Thành lập và củng cố lực lượng lao động của cảnh sát và công tố văn phòng điều tra tội phạm vị thành niên. Tăng cường cơ sở vật chất và nhân sự cũng như các văn phòng phân loại người chưa thành niên và nhà tạm giữ để cải tạo người chưa thành niên phạm pháp bằng cách thực hiện các biện pháp cần thiết để điều trị cho họ.

Điều tra nghiêm ngặt và nhanh chóng đối với tội phạm vị thành niên

Điều tra tội phạm ở lứa tuổi vị thành niên nghiêm minh, kịp thời. Gửi trẻ vị thành niên phạm tội đến tòa án gia đình càng sớm càng tốt có thể góp phần vào việc phục hồi chức năng của người chưa thành niên. Để việc điều tra được nhanh chóng, hợp lý hóa thủ tục – hồ sơ điều tra. Ngoài ra, xem xét các cách đối phó với tội phạm vị thành niên dựa trên sự trưởng thành về sức khỏe của trẻ vị thành niên.

Xem xét lại việc quản chế người chưa thành niên vi phạm pháp luật

Đa dạng hóa và kích hoạt các hoạt động tham gia xã hội của người chưa thành niên bị quản chế. Làm phong phủ thêm nội dung xử lý theo nhóm. Ưu tiên cam kết của nhân viên thử việc tùy theo mức độ nặng nhẹ. Xem xét các biện pháp có hệ thống để đảm bảo người chưa thành niên bị quản chế tuân thủ các điều khoản đã ra lệnh để tạo điều kiện hướng dẫn hiệu quả hơn.

Cải thiện công tác điều trị tại trường giáo dưỡng người chưa thành niên

Để làm phong phú thêm công tác giáo dục trong trường giáo dưỡng người chưa thành niên có hiệu quả cao trong việc cải tạo, phòng ngừa tái phạm, sai Tiến hành xử lý phù hợp với nhu cầu của người chưa thành niên.

Cải thiện giáo dục, đặc biệt là tập trung vào việc họ hiểu được trạng thái tâm trí của nạn nhân và phát triển cảm giác tội lỗi và sự mãn hạn.

Xem xét các vấn đề trong quy định và áp dụng pháp luật về người chưa thành niên

Bên cạnh các biện pháp được mô tả ở trên, một hệ thống pháp luật để người chưa thành niên phản ánh về hành vi phạm pháp của mình và cần phải cải tạo lại bản thân. Các vấn đề trong luật hiện hành dành cho người chưa thành niên ở mỗi giai đoạn của sẽ kiểm tra việc điều tra, xét xử, giam giữ, cải tạo và nếu cần thiết sẽ áp dụng một số biện pháp.
 

2. Các biện pháp bảo vệ, phòng ngừa, ngăn chặn trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật

Nâng cao nhận thức của học sinh về các chuẩn mực và quy tắc xã hội do giáo dục và vận động chính sách thông qua các buổi phòng chống phạm pháp

Nâng cao nhận thức của học sinh về các chuẩn mực và quy tắc xã hội thông qua các lớp học phòng chống phạm pháp, các buổi phòng chống lạm dụng ma túy, giáo dục về hệ thống trừng phạt hình sự và trách nhiệm dân sự, nghiên cứu liên quan tài liệu giáo dục, hỗ trợ hướng dẫn học sinh, của người dân địa phương và “kế hoạch hành động hỗ trợ học sinh trung học cơ sở” được giao cho các trường học.

Tăng cường tham vấn với trẻ vị thành niên và cha mẹ

Để ngăn chặn tình trạng phạm pháp ở tuổi vị thành niên và hỗ trợ phục hồi chức năng cho trẻ em phạm pháp, các cuộc tham vấn của các cơ quan hành chính và các nhóm tình nguyện viên tư nhân sẽ được tăng cường và có thể truy cập được thông qua điện thoại hoặc Internet. Đặc biệt tại trường học, lực lượng làm công tác tư vấn sẽ được tăng cường thông qua việc bố trí các chuyên gia bên ngoài để ngăn chặn, phát hiện và điều trị sớm nhất việc học sinh trốn học và các hành vi có vấn đề.

Thúc đẩy giáo dục phòng ngừa tội phạm trong trường học

Cung cấp các hội thảo phòng chống tội phạm trong trường học như một phần của trường chương trình giảng dạy cho các hoạt động đặc biệt hoặc "chương trình nghiên cứu toàn diện". Người hướng dẫn có thể là giáo viên, cảnh sát và các nhóm tình nguyện viên phòng chống tội phạm. Trẻ em sẽ học cách dự đoán và đối phó với nguy hiểm các tình huống để tự bảo vệ mình và tránh bị dính vào tội phạm.

Khuyến khích giáo dục đạo đức ở trường học

Làm cho việc giáo dục đạo đức trở nên hiệu quả thông qua việc sử dụng những người nổi tiếng và chuyên gia địa phương làm giáo viên bán thời gian, sản xuất và phân phối hướng dẫn tài liệu cho giáo viên, phân phát sách giáo khoa để giáo dục đạo đức và tạo điều kiện cho học sinh tích lũy kinh nghiệm xã hội. Phối hợp với Hội đồng Giáo dục và các cơ sở giáo dục của các trường đại học để nghiên cứu các phương pháp hữu hiệu để giáo dục đạo đức.

Tăng cường giáo dục tại nhà

Giáo dục tại nhà đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển ý thức đạo đức cơ bản, cách cư xử, tính tự chủ và độc lập của trẻ em. Để hỗ trợ giáo dục tại nhà, cung cấp cho phụ huynh các hình thức giáo dục, tư vấn về chăm sóc và nuôi dạy trẻ em. Các đơn vị chức năng sẽ làm và phát sổ tay hướng dẫn chăm sóc trẻ em cho cha mẹ và sách về phòng chống lạm dụng ma túy. 

Thúc đẩy giáo dục trong cộng đồng

Tăng cường thúc đẩy các hoạt động tình nguyện thể thao, văn hóa, xã hội, các chương trình giao lưu có sự tham gia của mọi người trong cộng đồng; các buổi thảo luận về ma túy, tệ nạn xã hội. Nhờ đó cách chương trình tạo nên sự kết nối, hòa đồng giữa các trẻ vị thành niên với nhau, tạo cho chúng môi trường thoải mái, trong sạch và an toàn. 

Ngăn chặn sự ảnh hưởng của các nhóm phạm tội có tổ chức đối với trẻ vị thành niên

Tăng cường kiểm soát các ổ nhóm tội phạm có tổ chức gây tác động xấu và nguy hại đối với trẻ vị thành niên như mại dâm trẻ em, trẻ em khiêu dâm, lạm dụng ma túy. Ngăn chặn hành vi dụ dỗ trẻ em tham gia vào các đường dây phạm tội.

Ngăn chặn tình trạng trẻ vị thành niên lang thang lúc nửa đêm và bỏ trốn khỏi nhà

Trẻ vị thành niên bỏ nhà đi hoặc đi lang thang lúc nửa đêm thường sử dụng các nhà hàng, cửa hàng karaoke và quán café manga mở cửa suốt đêm. Yêu cầu các nhà hàng, cửa hàng có quy định không cho trẻ vị thành niên sử dụng các dịch vụ vào lúc nửa đêm. Áp dụng nghiêm ngặt các luật liên quan để kiểm soát một số loại hình kinh doanh là điểm nóng tụ tập của trẻ vị thành niên bỏ nhà ra đi và đi lang thang ban đêm.

Loại bỏ các tài liệu độc hại, không phù hợp dành cho trẻ như là sách và quảng cáo, giải trí chỉ dành cho người lớn

Thúc đẩy các biện pháp ngăn chặn trẻ vị thành niên xem các sách, quảng cáo mang tính bạo lực, khiêu dâm không phù hợp với lứa tuổi. Yêu cầu các cửa hàng kinh doanh và các phương tiện thông tin đại chúng thực hiện các biện pháp ngăn chặn trẻ vị thành niên xem hoặc phát tán các ấn phẩm có khả năng kích thích trẻ bạo lực hoặc tham gia các hoạt động tình dục. 

Sử dụng biện pháp chống lại nội dung có hại trên Internet đối với trẻ vị thành niên

Bảo vệ người chưa thành niên khỏi những nội dung có hại trên Internet thông qua các biện pháp sau đây; các biện pháp chống lại các trang web hẹn hò trực tuyến; hợp tác với các doanh nghiệp tư nhân để thiết lập khuôn khổ “con dấu an toàn nội dung”; đổi mới lọc cho điện thoại di động và thiết bị đầu cuối; phát triển hiểu biết về phương tiện truyền thông cho trẻ vị thành niên; và giáo dục vận động cho người chưa thành niên và cha mẹ.

Tăng cường sự hợp tác giữa các tổ chức liên quan để ngăn chặn tình trạng vi phạm pháp luật ở trẻ vị thành niên. 

Để hỗ trợ trẻ vị thành niên có vấn đề về phạm pháp và là nạn nhân của các tội phạm, trường học, hội đồng giáo dục, trung tâm hướng dẫn trẻ em, cảnh sát, văn phòng quản chế, các nhóm tình nguyện và các tổ chức khác có liên quan sẽ hợp tác để thành lập các nhóm hỗ trợ trẻ vị thành niên và sử dụng các kiến thức của mình để giải quyết các vấn đề.

Đồng thời Nhật Bản cũng thành lập một nhóm nghiên cứu chung gồm các quan chức từ các văn phòng chính phủ liên quan đến việc điều tra nguyên nhân và dấu hiệu của các trường hợp trẻ vị thành niên để xem xét các biện pháp khác nhau để ngăn chặn hành vi phạm pháp. Bao gồm quản lý hiệu quả các nhóm hỗ trợ trẻ vị thành niên và thiết lập một khuôn khổ cung cấp thông tin cho cộng đồng trong việc nghiên cứu, giải quyết các vấn đề liên quan đến trẻ vị thành niên. 
 

3. Một số bài học

Từ các biện pháp, chương trình mà Nhật Bản đã triển khai thực hiện và thành công, Việt Nam có thể học hỏi, vận dụng nhiều biện pháp vào trong thực tế hiện nay nhằm ngăn ngừa, phòng chống hành vi vi phạm pháp luật của vị thành niên trên địa bàn. 

Thứ nhất, xây dựng các chương trình, kế hoạch công tác phòng ngừa và ngăn chặn từ sớm, từ xa những yếu tố tác động có thể dẫn tới hành vi vi phạm pháp luật của trẻ vị thành niên từ sớm. 

Đối với những trẻ sinh sống trong gia đình khuyết thiếu, bố mẹ ly thân hoặc ly hôn, cần có sự quan tâm từ cả phía gia đình, nhà trường và xã hội. Gia đình và nhà trường cần quan tâm sâu sắc đến các em để nắm bắt được những dấu hiệu, sự thay đổi trong tâm sinh lý, hành động của trẻ để có những biện pháp kịp thời. Tạo không gian lành mạnh, văn hóa, đồng thời quan tâm, chăm sóc, uốn nắn, giáo dục trẻ từ khi còn nhỏ để trẻ phát triển khỏe mạnh và ổn định. 

Thúc đẩy các chương trình hỗ trợ giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp, tạo công ăn việc làm và ổn định cuộc sống cho những trẻ vị thành niên nghỉ học hoặc bỏ học từ sớm. Giúp các em có cơ hội đến trường, được học tập và tiếp cận với giáo dục. Qua đó, giảm bớt nguy cơ trẻ vị thành niên bỏ học sa ngã vào các nhóm tệ nạn xã hội và các hành vi trái pháp luật do thiếu thốn về kinh tế, thiếu hiểu biết về pháp luật.

Các trường học cần cải thiện chất lượng và hiệu quả của các phòng tư vấn tâm lý học đường. Xây dựng cơ chế tuyển người có năng lực, chuyên môn về tâm lý, chuyên môn về công tác xã hội trong học đường về làm công tác tại các phòng tư vấn tâm lý học đường. Kịp thời nắm bắt, hỗ trợ các em có dấu hiệu về mặt tâm lý, tình cảm. Giúp các em giải tỏa các căng thẳng từ việc học tập và cuộc sống. Từ đó ngăn chặn được từ sớm, từ xa những hành vi có thể vi phạm pháp luật của trẻ vị thành niên do tác động từ tâm sinh lý của trẻ.

Thứ hai, đối với những trẻ vị thành niên sống trong gia đình có vấn đề nguy cơ, bất ổn, cha mẹ từng có tiền sử phạm tội hoặc có các hành vi nghiện rượu, sử dụng chất kích thích, chất gây nghiện… Tâm lý của người Việt đa phần đều cho rằng chuyện riêng của các gia đình thì người ngoài không nên xen vào, việc giáo dục đứa trẻ là trách nhiệm của cá nhân cha mẹ. Do đó nhiều trẻ vị thành niên sống trong các gia đình bất ổn chịu tác động xấu từ ảnh hưởng của cha mẹ. Vì vậy cần có sự vào cuộc của chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội đoàn thể trong công tác bảo vệ, hỗ trợ trẻ vị thành niên để các em được phát triển, giáo dục trong môi trường an toàn, ổn định. 

Chúng ta có thể học tập kinh nghiệm các nước trong việc thành lập các mô hình tổ công tác hỗ trợ trẻ em tại cộng đồng, trong đó có sự phối hợp của các bên như chính quyền địa phương, các nhà công tác xã hội, Đoàn Thanh niên, công an phường để kịp thời nắm bắt tình hình và hỗ trợ trẻ vị thành niên khi có tình huống xấu xảy ra. Có thẻ sử dụng các biện pháp can thiệp đối với phụ huynh của trẻ để ngăn chặn các hành vi tác động đến thể xác và tinh thần của trẻ vị thành niên. 

Thứ ba, nâng cao và cải thiện các chương trình, kế hoạch trong công tác giáo dục đạo đức, lối sống và những giá trị chuẩn mực xã hội cho trẻ vị thành niên từ cả ba phía gia đình và nhà trường và xã hội từ sớm. Lồng ghép vào các buổi học chính khóa là các buổi học về giáo dục đạo đức, pháp luật nhằm giúp các em có những nền tảng kiến thức cơ bản trong việc nhận biết các hành vi vi phạm pháp luật và tránh vi phạm. 

Các trường học hiện nay đã có các chương trình phối hợp với công an sở tại trong việc tuyên truyền, giáo dục nâng cao kiến thức và hiểu biết về pháp luật cho học sinh. Tuy nhiên trên tình hình thực tế cũng như qua bài học kinh nghiệm của các nước, nhìn chung các chương trình hội đàm, tư vấn này còn gặp nhiều hạn chế, chưa thật sự thu hút được các em chú ý lắng nghe và tiếp thu. Do đó, cần  xây dựng các chương trình tuyên truyền, giáo dục phổ biến kiến thức gần gũi, dễ tiếp cận với nhóm đối tượng là học sinh. Có thể kể đến như là việc cho các em đóng kịch, tổ chức các trò chơi tìm hiểu kiến thức, các hoạt động trải nghiệm thực tế. Việc được trực tiếp trải nghiệm cũng như tự tiếp thu các tri thức, kiến thức về phòng chống và ngăn ngừa tội phạm sẽ giúp các em nâng cao nhận thức hơn việc chỉ lắng nghe từ một phía. 

Thứ tư, trong bối cảnh mạng xã hội Internet ngày càng trở nên phổ biến, các tội phạm trên mạng dần trở nên phổ biến do đó cần có những biện pháp hướng dẫn trẻ vị thành niên sử dụng mạng xã hội an toàn, trang bị cho các em kiến thức phòng ngừa và ngăn chặn hành vi phạm tội trên không gian mạng.

Gia đình và nhà trường cần phối hợp với các cơ quan chức năng, các nhà quản lý trên không gian mạng phát hiện, loại bỏ những nội dung không lành mạnh, không phù hợp và những tấm gương xấu đối với trẻ. Đồng thời có những biện pháp bảo vệ trẻ vị thành niên an toàn trên không gian mạng xã hội trước các tình trạng bạo lực mạng, lừa đảo đang ngày càng phổ biến hiện nay.

Nâng cao vai trò của các chủ thể, trong đó có Đoàn Thanh niên trong việc xây dựng các chương trình hướng dẫn trẻ vị thành niên sử dụng mạng an toàn. Xây dựng các chuyên đề, kế hoạch hành động lồng ghép tại nhà trường cũng như tại các buổi sinh hoạt của địa phương nhằm giáo dục trẻ, trang bị cho các em hành trang kiến thức sử dụng mạng xã hội. Giáo dục cho các em về Luật An ninh mạng, nâng cao hiểu biết và trách nhiệm của trẻ vị thành niên khi sử dụng mạng trực tuyến và mạng xã hội. 

 

Thứ năm, cần nâng cao và cải thiện hệ thống quy định của địa phương trên cơ sở quy định của pháp luật trong công tác xử lý, ngăn ngừa và phòng chống hành vi vi phạm pháp luật của trẻ vị thành niên.

Cần xây dựng các quy định cụ thể trên cơ sở quy định của pháp luật trong công tác phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý trẻ vị thành niên thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.  Có cơ chế xử lý riêng đối với những trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật trên tinh thần răn đe, giáo dục các em một cách nghiêm khắc và có hiệu quả. Giúp các em nhận thức được hành vi sai trái của mình và nhận hình phạt xứng đáng với tội danh các em đã vi phạm. 

Cũng có thể tham khảo mô hình cho trẻ vị thành niên tham gia trực tiếp vào các hoạt động bảo đảm an ninh, an toàn tại khu phố nơi các em sinh sống. Dưới sự hướng dẫn và hỗ trợ của các cơ quan chức năng như công an địa phương, dân phòng và Đoàn Thanh niên, xây dựng các nhóm thanh niên tự quản. Các em sẽ được giao trách nhiệm thực hiện các hoạt động giám sát, báo cáo lại các hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc có vi phạm luật tại địa phương nơi mình sinh sống. Từ đó giúp các em nâng cao tinh thần, ý thức trách nhiệm trong việc thực hiện pháp luật. 

Thứ sáu, với những trẻ vị thành niên đã vi phạm pháp luật cần áp dụng các biện pháp, chương trình tái hòa nhập cộng đồng, quản lý trẻ tại địa bàn và hỗ trợ trẻ để tránh các trường hợp tái phạm lại.

Đối với những trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật ở mức độ nhẹ, cần xây dựng và hình thành các mô hình giáo dục cộng đồng cho các em. Sau khi trẻ vi phạm và chịu sự xử lý của cơ quan chức năng, các em sẽ được chuyển tới các trung tâm giáo dục cộng đồng hoặc chuyển về cho cơ sở giáo dục nơi các em đang theo học thực hiện hoạt động giáo dục, thay đổi hành vi cho trẻ ngay từ những lần vi phạm đầu tiên. Trường hợp trẻ tái phạm tội nhiều lần, cần có các biện pháp cụ thể hơn.

Thứ bảy, tăng cường công tác quản lý, công tác phối hợp giữa các bên gia đình, nhà trường và chính quyền, công an các cấp trong công tác phòng ngừa, ngăn chặn và giảm thiểu hành vi vi phạm pháp luật ở trẻ em. Cần xây dựng một cơ chế phối hợp cụ thể, rõ ràng, quy định các chức năng và nhiệm vụ phối hợp của từng bên.

Theo doithoaiphattrien.vn