Vua Lý Nam Đế. Ảnh internet

1. Hệ thống di tích thờ Lý Nam Đế ở các làng ven đô Hà Nội

Hiện nay, Hà Nội có 69/80 điểm phụng thờ Lý Nam Đế và các tướng lĩnh cùng thời. Trong đó, nhiều làng xã tại Hoài Đức, Đông Anh, Quốc Oai, Từ Liêm… tôn Lý Nam Đế làm thành hoàng làng. Mật độ dày đặc của các di tích thờ Lý Nam Đế tại xứ Đoài đã khẳng định sự gắn bó mật thiết giữa vùng đất này với vị vua sáng lập nhà tiền Lý.

Theo các tư liệu lịch sử, Lý Nam Đế sinh ra ở thôn Cổ Pháp, xã Tiên Phong, huyện Phổ Yên, Thái Nguyên, năm 13 tuổi ông đã cùng với Pháp tổ thiền sư về tu tại chùa Bảo Phúc, làng Giang Xá. Đây chính là mảnh đất gắn liền với tuổi thơ ông, là nơi rèn luyện ý chí, chiêu binh luyện sĩ, phất cờ khởi nghĩa chống giặc Lương. Tại làng Giang Xá, hiện vẫn còn cụm di tích đình, đền, chùa đều liên quan đến Lý Nam Đế, thờ cúng ngài với 3 tư cách khác nhau: một người con của Phật, một phúc thần, một anh hùng dân tộc. Từ ngôi làng này nghĩa quân của Lý Nam Đế đã đi khắp nơi để luyện binh, chuẩn bị ngày khởi nghĩa. Làng Lưu Xá (xã Đức Giang) được coi là đại bản doanh của Lý Nam Đế, làng Đại Tự (xã Kim Chung) là mảnh đất đấu vật, thi võ tuyển quân vào ngày 4 - 1, đồng thời là nơi thu nhận lương thảo của nhân dân gom góp ủng hội cho nghĩa quân. Làng Tu Hoàng, Di Trạch, Miêu Nha là nơi nghĩa quân đã đi qua và nghỉ lại. Có thể thấy, vùng ven đô Hà Nội là địa điểm thuận lợi để Lý Nam Đế chiêu binh luyện sĩ, phất cờ khởi nghĩa.

Từ xưa đến nay, dân làng ven đô không chỉ coi Lý Nam Đế là một vị tướng tài ba, người anh hùng dân tộc, mà còn coi ông là người con của vùng đất này, được tôn thờ, kính trọng. Việc phụng thờ xuất phát từ đạo lý uống nước nhớ nguồn, từ nhu cầu tâm linh, nguyện vọng được tiếp thêm sức mạnh, niềm tin từ quá khứ.

2. Tác động của đô thị hóa tới việc phụng thờ Lý Nam Đế ở các làng ven đô Hà Nội

Làng ven đô là nơi diễn ra quá trình giao thoa giữa văn hóa nông thôn và văn hóa thành thị, chịu ảnh hưởng đậm nét nhất của quá trình đô thị hóa. Quá trình này tác động tới mọi mặt của đời sống xã hội, đặc biệt là đời sống tín ngưỡng, tôn giáo. Trong đó, việc phụng thờ Lý Nam Đế cũng có nhiều biến đổi.

Không gian,cảnh quan di tích

Trong những năm gần đây, xuất hiện ngày càng nhiều khu công nghiệp, dịch vụ dẫn đến sự thay đổi trong mục đích sử dụng đất ở các làng ven đô. Chính vì vậy, các di tích không được tập trung thành một khu vực mà nằm xen kẽ giữa nhà dân, cửa hàng, công trình sinh hoạt... Kiến trúc cổ của di tích được đặt giữa những kiến trúc hiện đại, mất đi nét thâm nghiêm, cổ kính.

Bên cạnh đó, sự chuyển đổi nghề nghiệp, cơ cấu lao động cũng ít nhiều làm thay đổi bộ mặt của làng xã ven đô. Sự đa dạng ngành nghề là nhân tố thúc đẩy đời sống kinh tế phát triển, người dân có điều kiện để đóng góp tu bổ tôn tạo di tích: làm mới, sơn sửa, bổ sung những đồ thờ tự mới, hiện đại. Đa phần các di tích hiện nay đều có không gian, cảnh quan khang trang với nhiều đồ thờ tự mới, hiện đại. Làng Đại Tự (xã Kim Chung) từ một làng thuần nông, sau khi du nhập nghề cơ khí dân dụng làm két sắt, nghề mộc đời sống nhân dân được nâng cao, xuất hiện nhiều doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất. Chính vì vậy, trong nhiều năm trở lại đây đình làng Đại Tự được sửa sang nhiều lần: nắn lại dòng mương chảy qua, kè đá ao sen của đình, san bằng khuôn viên trong đình, xây tường bao quanh, trồng toàn bộ cây cảnh, cây xanh bóng mát tại đình làng lắp hệ thống đèn chiếu sáng, lát gạch, đổ bê tông các con đường trong đình. Năm 2010, lễ hội làng tổ chức quy mô lớn với tổng chi phí 364 triệu đồng với sự tài trợ của các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, một số làng có con em lên thành phố làm ăn, trở về đóng góp xây dựng đình, cúng tiến nhiều đồ thờ tự mới. Trong 10 năm trở lại đây, di tích đình, đền Giang Xá cũng được tu sửa nhiều lần, đặc biệt, năm 2015, đền mang bộ mặt mới với khuôn viên cảnh quan được mở rộng, sân đền được bê tông hóa...