Tôi đã viết vài ba bài thơ về quê hương Tôi viết rất cẩn thận với sự lựa chọn người quê cảnh quê tư duy quê. Viết xong tôi đọc lại nhiều lần tự đánh giá không hay. Tôi cũng đã đọc bài “Vườn xưa” của Tế Hanh, chưa thỏa mãn, tôi đọc tiếp bài thơ “Quê hương” của ông.

Tôi tìm đọc lại bài thơ “Hạt gạo làng ta” của Trần Đăng Khoa rồi bài thơ “Làng” của Trần Mạnh Hảo. Vì chưa thỏa mản tôi tìm đọc 25 bài thơ viết hay nhất về quê hương của nhiều tác giả. Ấy thế mà tôi chưa đừng lại ở bất cứ bài thơ nào. Những bài thơ tôi đọc đều hay nhưng không lớn.

Thế rồi vô tình lướt trên Facebook, tôi bắt gặp bài thơ “Quê” của nhà thơ Ngô Đức Hành. Bài thơ lục bát ngắn viết theo thể loại tự do cấu trúc. Tôi âm thầm đọc, âm thầm nghĩ, âm thầm thấy hay hay. Đọc ba lần thì biết bài thơ ngắn nhưng lớn và hay tuyệt vời.

Bài thơ thẩm thấu vào tâm hồn tôi nhanh chóng. Tôi thuộc ngay là điều dễ hiểu vì tất cả hình ảnh trong bài thơ đã thuộc máu thịt của đời tôi, có điều những hình ảnh đó bắt đầu lặng lẽ bước vào trang thơ Ngô Đức Hành. Đây là bài thơ lục bát ngắn lớn và hiện đại. Bài thơ viết về quê hương nhưng lại lại là bài thơ viết về người phụ nữ quê.

Quê

là mưa nắng

nhặt thưa

bàn tay Mẹ muối nhút 

dưa rộm vàng

Bà mẹ trong thơ Ngô Đức Hành là mẹ tôi, là mẹ nhà thơ, là mẹ tất cả những ai sinh và lớn lên ở quê. Rộng hơn, là Mẹ Việt Nam anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang. Tôi hình dung ra, mẹ tôi với chiếc váy nhuộm bùn đen, chiếc áo nhuộm nước củ nâu rừng, bộ răng đen nhức, môi đỏ luôn nhuộm trầu cau. Đó là bà mẹ khuôn mặt rắn rỏi, đôi mắt nhanh nhẹn với tấm lòng đôn hậu vị tha. Là bà mẹ có tư duy đầy chất nghệ thuật bàn tay có kỹ năng làm việc tinh xảo.

Quả mít xanh quả, cà héo, mớ rau cải úa vàng trong mắt mẹ, dưới bàn tay mẹ, tất cả hóa thân thành nhút này, thành dưa này, thành quà cà và tất cả đều vàng rộm thơm ngon tinh khiết như những đặc sản quê hương Việt. Tôi ngờ rằng, có một ngày hè nóng bức trên tay bạn là bát cơm gạo đầu mùa có môi nước luộc rau muống xanh vài ba quả cà vàng rộm là dịp bạn được tận hưởng một cuộc ẩm thực đầy thú vị.

Trong cuộc sống “mưa nắng nhặt thưa”, một mưa hai nắng vất vả dưới tầm tính toán tư duy và bàn tay tinh tế của mẹ, chúng ta đã lớn lên, dẫu quê nghèo nhưng vẫn được phát triển đầy thể chất và giàu có về tâm hồn.

Những bà mẹ Việt Nam, bắt đầu từ mẹ Âu Cơ trong thơ Ngô Đức Hành đã cho dân tộc ta những Trần Thủ Độ, Lê Lợi, Quang Trung...; rồi những Nguyễn Trãi, Nguyễn Du...; những Phan Đình Diệu, Nguyễn Đình Tứ...và biết bao thế hệ cha ông đã hy sinh vì sự nghiệp bảo vệ và xây dựng non sông đất nước

Quê

là tất cả đắm sâu

xanh xanh

tàu lá che đầu giữa trưa

Người mẹ quê đã sinh cho ta người em gái quê. Cũng như người mẹ, người em gái trong thơ Ngô Đức Hành là em gái tôi, là em gái nhà thơ. Người mẹ quê đã cho ta người em gái quê trong bài thơ như một cây lành cho quả ngọt. Hình ảnh người em gái ngây thơ ngộ nghĩnh nhưng hé lộ ra ngoài những phẩm hạnh của người mẹ quê đó là tính sáng tạo chút dũng cảm và  quyết tâm.

Với tàu lá chuối trên tay che đầu giữa trưa mưa nắng, giữ gìn mái tóc, bảo vệ làn da, đôi mắt để đến nơi mình cần đến, hoàn thành việc mình cần làm, không lỡ hẹn những cuộc hẹn hò. Hình ảnh một bé gái quê trong bài thơ hiển hiện lên một phẩm chất ngang tàng trước thiên nhiên, không đầu hàng, khuất phục ngay cả khi thảm họa.

Quê

là ngày ấy em sang

mồ hôi trinh nữ ai mang bả bùa

Theo tôi, đây là hai câu thơ tình hay tuyệt vời trong những câu thơ tình của nhân loại. “Mồ hôi trinh nữ” một khái niệm đầy lạ lẫm trong thơ ca. Tôi giật mình vì khái niệm này xuất hiện trong văn học, dường như lần đầu mồ hôi trinh nữ, tất nhiên tiết ra từ các cô trinh nữ? Còn mồ hôi không trinh nữ thì được tiêt từ ai?

Có lẽ đây là một khát vọng của con người về con người. Ngô Đức Hành cho ra đời khái niệm này trong sự khắc khoải của ý niệm thầm kín không của riêng ai. Từ người mẹ quê cho ta những em gái quê để lớn lên cho ta những cô trinh nữ quê trong bài thơ là một quy luật hợp lý. Nó là hình tượng của những con người lớn lên trong sự giáo dục của gia đình. Chỉ có những cô gái từ bé đã biết tàu lá chuối để che nắng che mưa lớn lên trưởng thành trong lao động mới giữ gìn được cái vẻ đẹp quý giá nhất của mình. Giọt mồ hôi trinh nữ như “bùa” như “bả” hay là mơ ước khát vọng của chúng ta? Nó chính là khát vọng trở về với nền giáo dục cội nguồn tổ tiên truyền thống mà chúng ta đang giật mình vì đã vuột mất.

Nhón lên ngà ngọc

tết mùa

quê là thảng thốt

tím mua

mắt chườm

Kết thúc bài thơ là hai câu thơ đầy vẽ đẹp và lãng mạn vẽ đẹp của sự thủy chung hồn nhiên vô hồi vô hạn. Đây là bài thơ viết về quê viết về người phụ nữ ở quê, ngắn và hay từng câu từng chữ. Tôi nghĩ đời thơ anh chỉ cần để lại cho đời bài thơ này là đủ.

Vợ tôi hỏi: “Bài thơ có gì làm anh không hài lòng không?”, “Không”, tôi trả lời, “nhưng nếu có nó chỉ một từ “nhón”. Từ này anh gặp trong thơ Trần Quang Quý và thơ Ngô Đức Hành trong một số bài thơ khác nhau. Gặp “nhón” lần đầu là hạt ngọc nhưng những lần sau đó thì nó là “hạt sạn” trong thơ. Thơ là sáng tạo ngôn ngữ, không lặp lại thì tuyệt”, thưa em!

Nguyên văn bài thơ:

Ngô Đức Hành

QUÊ

Quê

là tất cả đắm sâu

xanh xanh tàu lá che đầu giữa trưa

Quê

là mưa nắng

nhặt thưa

bàn tay Mẹ muối nhút dưa rộm vàng

Quê

là ngày ấy em sang

mồ hôi

trinh nữ ai mang bả bùa

Nhón lên ngà ngọc

tết mùa

quê là thảng thốt tím mua

mắt chườm

Sumbe 4/3/2019