Làng nghề mộc Hạ Vũ, xã Hoằng Đạt, huyện Hoằng Hóa đang phát triển từng ngày, thay da đổi thịt với những ngôi nhà cao tầng san sát, những xưởng xẻ, những cơ sở chế biến với quy mô và trang thiết bị hiện đại, sản phẩm ngày một đa dạng về số lượng, tinh xảo về chất lượng. Để có được những thành quả như ngày hôm nay là cả một quá trình phấn đấu không ngừng nghỉ của những người thợ gỗ tài hoa nơi đây. Thăm cơ sở sản xuất của ông Nguyễn Duy Hòa, cơ sở sản xuất đồ gỗ Hòa Hiếu thôn Tiên Phong, làng Hạ Vũ, là một trong những người có công duy trì và đưa nghề mộc ở làng Hạ Vũ ngày càng phát triển. Sinh ra và lớn lên ở làng nghề mộc truyền thống, ngay từ nhỏ ông Hòa đã quen với tiếng đục, tiếng cưa, tiếng bào và không ngừng học hỏi kinh nghiệm của những người đi trước. Đến nay ông đã gắn bó với nghề mộc được hơn 20 năm. Với tình yêu nghề và quyết tâm gìn giữ nghề truyền thống, từ thuở đôi mươi ông đã mở một cơ sở sản xuất đồ mộc nhỏ. Qua nhiều năm ông đã xây dựng được cơ ngơi khá vững chắc, gồm 3 cơ sở, đó là khu gia đình và thợ ở, nơi sản xuất và trưng bày sản phẩm. Sản phẩm của cơ sở đa dạng về các mặt hàng, mẫu mã nhưng ưu tiên nhất vẫn là đồ gỗ mỹ nghệ.
Theo chia sẻ của ông Hòa, nghề mộc đòi hỏi sự tỉ mẩn, khéo léo, bay bổng trong từng nét chạm trổ. Để tạo một sản phẩm mộc đẹp, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn quan trọng, nhưng qua trọng nhất là khâu tạo hình. Trước cơ chế thị trường, nhằm đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, đòi hỏi những người thợ truyền thống phải không ngừng học hỏi, tìm tòi, nắm bắt nhu cầu, thị hiếu của thị trường để từ đó có những cách thức mới trong phát triển nghề truyền thống. Đối với những người làm nghề như ông, rất mừng là từ khi làng nghề được công nhận là làng nghề truyền thống thì hoạt động của cơ sở thuận lợi hơn rất nhiều. Hiện nay, cơ sở thường xuyên tạo việc làm cho 8 người và lao động thời vụ cũng có lúc lên 14 - 15 người, thu nhập bình quân từ 6,5 - 7,5 triệu/người/tháng, có những thợ có tay nghề cao thu nhập khoảng 10 triệu/người/tháng.

Cơ sở sản xuất đồ mộc của ông Nguyễn Duy Hòa.

Cách đó không xa là cơ sở của anh Nguyễn Tiên Phong, anh Phong cũng là hộ làm lâu năm của xã. Với sản phẩm đa dạng gồm bàn ghế, giường, tủ, đồ thờ..., trong những năm qua anh cũng là người luôn trăn trở, tìm tòi và có những hướng đi thích hợp để duy trì và phát triển nghề mộc truyền thống của địa phương. Những năm gần đây, đặc biệt là kể từ khi được công nhận làng nghề, gia đình anh cũng như các hộ sản xuất đồ mộc trong xã đã chủ động tìm hiểu, nắm bắt nhu cầu sản phẩm mộc trên thị trường. Cùng với đó là sự nỗ lực, tìm tòi học hỏi kinh nghiệm, mẫu mã sản phẩm nên các mặt hàng đồ gỗ của gia đình dần có sự cải tiến, hình thức mẫu mã đa dạng đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của khách hàng. Sản phẩm của gia đình anh nói riêng và nhiều cơ sở ở Hạ Vũ giờ đây đẹp và tinh xảo hơn, không chỉ đa dạng về chủng loại, mẫu mã sản phẩm, bền chắc về chất liệu mà giá cả cũng rất hợp lý. Cơ sở của anh Phong cũng tạo việc làm cho nhiều lao động với mức thu nhập ổn định...

Được biết nghề mộc có mặt ở làng Hạ Vũ từ thế kỷ thứ XVI đến nay là khoảng 500 năm, những bậc cao niên trong làng cũng không nhớ ai là người đã truyền lại nghề cho dân làng. Chỉ biết rằng từ xa xưa, thợ mộc Đạt Tài, với việc làm nhà được nhiều nơi ca ngợi. Chỉ cần nhìn các đường lắp, đường tâm, cái kẻ cùng với những nét chạm khắc hoa văn tinh xảo trên các đầu xà, cánh cửa và các đồ như tủ, sập, kiệu, đồ thờ... có thể nhận ra ngay là thợ mộc Đạt Tài. Nghề thợ mộc làng Hạ Vũ không chỉ giỏi và nổi tiếng làm nhà, làm đình, chùa... ở trong tỉnh, mà còn vươn ra các tỉnh lân cận. Thợ mộc Hạ Vũ chạm cửa vòng, hoành phi, câu đối giỏi, còn điêu khắc được các bức Long - Ly - Quy - Phượng, ngư tiều canh mục, bát cứu, mã đáo thành công; còn giỏi cả đóng tủ, giường, bàn ghế cao cấp, đồ dân dụng. Ngoài ra còn làm được cả hương án, khán thờ, tạc tượng thần, tượng phật.

Tiếng lành thợ mộc Thanh Hoa/ Làm cửa làm nhà cầu quán khéo thay/ Bắt kèo lại lựa đòn tay/ Bào trơn, đóng bén khó thay mọi bề... Bốn cửa anh chạm bốn rồng/ Trên thì rồng ấp, dưới thì rồng leo... Bài ca dao ca ngợi thợ mộc Thanh Hóa được lưu truyền trong dân gian từ rất lâu trong cả nước, ca ngợi thợ mộc ba làng Đạt Tài - Hà Thái - Hạ Vũ là chính. Từ xa xưa có nhiều tổ thợ được nhân dân nơi thợ đến làm nghề còn ghi lại điển tích và dấu ấn của nghề mộc Hoằng Đạt. Đó là tại ngôi đền cổ ở Móng Cái  (Quảng Ninh) ghi rằng: “Thiên tích thông minh Hoằng Hóa dục, Thánh phú công dụng Đạt tài danh”.

Đàn ông làng Hạ Vũ hầu như không mấy ai là không biết làm nghề mộc. Họ yêu và rất tự hào về nghề mộc truyền thống của quê hương. Những người lao động trước đây đi làm xa nhưng hiện nay nhiều người đã trở về địa phương, về làng Hạ Vũ  để sống với nghề. Nghề nay đã đem đời sống khá giả cho nhiều gia đình, và đây cũng là nguồn thu nhập lớn cho địa phương, giải quyết công ăn việc làm thường xuyên cho lao động trên địa bàn xã.

Nghề mộc truyền thống ở làng Hạ Vũ, Hoằng Đạt.

Cũng như rất nhiều làng nghề khác, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nghề mộc cũng có lúc thịnh lúc suy, song với với lòng say mê nghề và phát huy truyền thống của ông cha để lại, làng nghề Mộc Hạ Vũ chưa bao giờ thiếu đi âm thanh vang vọng của tiếng đục, tiếng cưa, tiếng bào, cảnh nhộn nhịp của khách mua người bán. Thực hiện Nghị quyết lần thứ 7 của Trung ương Đảng khóa X về phát triển nông nghiệp, nông dân và nông thôn, xác định rõ chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát huy, phát triển nghề truyền thống. Năm 1995, Đảng ủy xã đã bàn bạc thống nhất ra Nghị quyết chuyên đề thống nhất tập trung lãnh đạo việc thành lập làng nghề mộc truyền thống, quy hoạch khu làng nghề của xã với diện tích 0,6 ha cho trên hơn 20 hộ mở xưởng mộc.

“Xác định được vai trò của nghề mộc đối với sự phát triển KT-XH của địa phương, xã Hoằng Đạt đã có nhiều chính sách để gìn giữ và phát triển nghề mộc truyền thống làng Hạ Vũ một cách bền vững, như quy hoạch diện tích cho khu làng nghề, tạo điều kiện để các hộ đấu mối với ngân hàng vay vốn phát triển sản xuất. Đồng thời hàng năm tổ chức cho những người làm mộc được tham quan, học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình làng nghề truyền thống khác ở trong cũng như ngoài tỉnh để nâng cao tay nghề. Đặc biệt là từ khi được công nhận là làng nghề truyền thống với các sản phẩm chính là sản xuất đồ mộc, đồ gỗ mỹ nghệ truyền thống đã tạo điều kiện cho những người dân nơi đây yêu nghề hơn và cùng quyết tâm trong việc gìn giữ tinh hoa nghề mộc truyền thống mà ông cha đã để lại”, ông Lê Khắc Thắng - Chủ tịch UBND xã Hoằng Đạt cho biết.

Hiện nay, xã Hoằng Đạt có gần 200 hộ tham gia làm nghề mộc, với khoảng 400 lao động thường xuyên. Nhiều hộ gia đình đã đầu tư sản xuất với số vốn lớn, tạo việc làm cho nhiều lao động tại địa phương. Việc gìn giữ và phát triển nghề mộc đã góp phần nâng cao đời sống cho người dân trong xã, góp phần nâng cao tỷ lệ hộ khá và giàu trên địa bàn xã. Thu nhập bình quân đầu người đạt 47 - 48 triệu đồng/năm, hộ nghèo giảm. Nghề mộc giờ đây không chỉ là nơi lưu giữ và bảo tồn những tinh hoa của nghề mộc truyền thống mà còn được xác định có vai trò rất quan trọng với sự phát triển KT-XH của địa phương. Theo thời gian, mộc làng Hạ Vũ ngày càng đẹp và tinh xảo hơn, không chỉ đa dạng về chủng loại, mẫu mã sản phẩm, bền chắc về chất liệu mà giá cả cũng rất hợp lý, được khách hàng trong và ngoài tỉnh biết đến và lựa chọn những sản phẩm từ thông dụng đến những mặt hàng đòi hỏi sự tinh tế, chạm trổ khéo léo. Song, để làng nghề mộc ngày càng phát triển mạnh mẽ thì đòi hỏi phải chú ý đến việc đào tạo nghề và truyền nghề cho lớp trẻ. Đồng thời cần tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất và tìm kiếm thị trường cũng như quảng bá sản phẩm rộng rãi bằng nhiều hình thức khác nhau; quan tâm đến công tác bảo vệ môi trường làng nghề...

Từ bao đời nay người dân làng nghề mộc Hạ Vũ có truyền thống “cha truyền con nối”, góp phần lưu giữ và phát triển tinh hoa nghề mộc cho đến tận ngày nay để âm thanh của  tiếng đục, tiếng cưa, tiếng bào... rộn rã quanh năm.