Ca Huế trong chương trình Âm sắc Việt. Ảnh: Hạnh Nhi

Dễ dãi trong biểu diễn

Giờ đây, ca Huế trở thành một sản phẩm văn hóa du lịch thu hút du khách và đem lại nhiều lợi ích kinh tế. Cũng từ đó, loại hình diễn xướng này có nhiều biến đổi nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách thưởng ngoạn. Trong xu thế hội nhập, việc xã hội hóa ca Huế phục vụ nhu cầu du lịch, giải trí là cần thiết nhằm giới thiệu, quảng bá rộng rãi cho du khách. Tuy nhiên, nhiều ý kiến không bằng lòng về sự “biến đổi” của ca Huế hiện nay.

Th.s. Hoàng Thị Ái Hoa – Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam tại Huế cho rằng: “Ca Huế đâu còn như xưa. Quy tắc nghiêm ngặt, truyền thống của một đêm ca Huế đã có ít nhiều thay đổi. Có thể thấy rõ điều này khi quan sát một chương trình biểu diễn ca Huế trên sông Hương. Tiếng ồn ào của động cơ, tiếng nô đùa của trẻ nhỏ và sự lồng ghép các làn điệu hò, lý, chầu văn, thậm chí là các bài tân nhạc là một trong những nguyên nhân khiến ca Huế dần mất chỗ đứng trong lòng những khán giả lớn tuổi, những người say mê, tâm huyết với ca Huế”.

Ca Huế trong chương trình Âm sắc Việt. Ảnh: Hạnh Nhi

Cũng theo Th.s. Hoàng Thị Ái Hoa, sự phát triển của ca Huế trở nên dễ dãi hơn. Từ một loại hình ca nhạc thưởng ngoạn của giới tao nhân mặc khách, những người tri âm tri kỷ, khi trở thành sản phẩm du lịch, phục vụ nhiều loại đối tượng với các nhu cầu khác nhau đã bị pha tạp, giảm sút về chất lượng, làm phai nhạt bản sắc độc đáo của âm nhạc truyền thống Huế. Không ít người không có giấy phép tổ chức biểu diễn đứng ra gom nhặt một số diễn viên chỉ biết hát vài bài cũng đã có thể tổ chức biểu diễn ca Huế. Một số diễn viên trẻ bị cuốn vào việc kiếm tiền, học vài bài rồi đi hát, không mấy người chuyên chú đào sâu để kế thừa vốn quý của cha ông. Một số diễn viên, nhạc công chạy sô diễn nhiều chương trình nên trễ giờ, diễn xuất thiếu cảm xúc cũng là một thực trạng của ca Huế hiện nay…

Th.s. Bùi Ngọc Phúc – Viện trưởng Viện Nghiên cứu âm nhạc, Học viện Âm nhạc Huế cho biết: “Không gian nguyên thủy của ca Huế đã mất, việc bảo tồn chỉ trông nhờ vào dòng sông Hương, dù lúc đầy lúc vơi nhưng phải nói rằng ca Huế trên sông là một không gian văn hóa đặc hữu gắn bó hữu cơ với di sản này. Vậy nhưng hiện nay, ngoài việc truyền dạy tại các cơ sở đào tạo, tư gia, thì công tác thống kê, khảo cứu chuyên biệt có quy mô, hệ thống về ca Huế vẫn còn bỏ ngỏ… Trong khi, phiên bản của nó là Ca nhạc Tài tử Nam Bộ đã hoàn thành hồ sơ trình UNESCO tiếp ngay sau khi quan họ Bắc Ninh và ca Trù được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của thế giới”. 

Bên cạnh đó, trong quá trình hội nhập và bùng nổ thông tin hiện nay, sự hờ hững của thế hệ trẻ đối với âm nhạc truyền thống nói chung và ca Huế nói riêng là một thực tế đáng buồn. Nhà nghiên cứu Nguyễn Hữu Thông cho hay: “Giới trẻ đã và đang sống trong sự cách ly với môi trường, mà nhiều sinh hoạt ca nhạc truyền thống đã không còn điều kiện để biểu hiện nét đẹp vốn có một cách trọn vẹn”.

Cân bằng giữa truyền thống và hiện đại

Việc bảo lưu giá trị truyền thống của ca Huế là điều cần thiết đế đáp ứng nhu cầu cho những ai quan tâm, nghiên cứu, tìm hiểu về loại hình diễn xướng này, đồng thời gợi lại trong ký ức của những người ly hương khi họ muốn nhìn lại Huế xưa. Bên cạnh đó, việc xã hội hóa ca Huế là nhu cầu không thể thiếu trong bối cảnh Huế là thành phố du lịch. Nhiều người cho rằng, ca Huế cần có sự điều chỉnh, bổ sung phù hợp với xu thế thời đại, đáp ứng nhu cầu của du khách nhưng vẫn giữ được tính truyền thống vốn có. Sự cân bằng giữa yếu tố truyền thống và hiện đại sẽ mở ra một hướng đi mới cho ca Huế. Tất nhiên, việc bảo tồn vốn quý của bài bản ca nhạc Huế cần phát huy vốn cổ trong môi trường, thời đại mới. Sự điều chỉnh để thích ứng và phát triển cần phải tuân thủ những quy tắc định sẵn, để sáng tạo những lời mới mang hơi thở hiện đại.

Nhà nghiên cứu Bửu Ý cho rằng: “Ngoài việc tổ chức ca Huế tại nhà, trên sông, có thể thưởng thức tại các khách sạn, các điểm du lịch, cùng vai trò thuyết trình có minh họa của đội ngũ hướng dẫn, nghệ nhân. Muốn ca Huế tồn tại muôn đời, ngoài việc sưu tầm, lưu giữ, đào tạo nhân tài còn cần phải chuyển biến dựa trên tình trạng hiện có. Không thể nào chỉ bo bo giữ lấy những gì đã có, không thể ngủ quên trên những thành quả đạt được mà còn phải chuyển biến. Về lời ca, ta có thể sáng tác những lời mới miễn sao nó có thể hòa hợp với đại chúng, với âm thanh của những cây đàn dân tộc”.

Để bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật của ca Huế, cần đẩy mạnh việc sáng tác lời mới. Hiện nay, những người viết lời mới cho ca Huế rất ít, chỉ đếm trên đầu ngón tay. Vì thế, các ban ngành liên quan cần chú trọng công tác phát hiện đào tạo, bồi dưỡng những tác giả trẻ qua việc mở lớp sáng tác hay tổ chức thi sáng tác lời mới các làn điệu ca Huế. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân đề xuất: “Ngành giáo dục nên đưa chương trình dạy đàn ca Huế vào các trường tiểu học và THCS. Học viện Âm nhạc Huế ngoài việc đào tạo ca sĩ, nhạc công đàn ca Huế còn có chương trình đào tạo thầy cô giáo dạy đàn ca Huế cho các trường tiểu học và THCS”. Đài truyền hình, đài phát thanh cũng cần tăng cường phát sóng các chương trình dạy đàn, hát ca Huế.

Khoảng 2 năm 1 lần, thành phố nên tổ chức liên hoan ca Huế. Đây sẽ là ngày hội của những người tri âm tri kỷ qua tiếng đàn lời ca, là nơi gặp gỡ, giao lưu, hội thảo, biểu diễn, thưởng thức và tôn vinh ca Huế. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, đàn ca Huế là vị ngọt, là cái hồn của văn hóa Huế. Cái hồn này có sức hút vào và tỏa ra, không ngừng phát triển, hội nhập mà không mất gốc. Tuy nhiên, nếu không hiểu rõ, không bảo vệ thì Huế tự đánh mất mình trong tương lai. Và, dân ca Huế chỉ có thể được gìn giữ và phát huy trong môi trường nhân văn. Do đó, việc gìn giữ và phát huy giá trị của đàn ca Huế đi đôi với việc xây dựng Huế thành thành phố nhân văn và ngược lại.