NHÀ NGHIÊN CỨU NGUYỄN ĐÌNH ĐẦU - CUỘC ĐỜI DÀI HƠN TRĂM NĂM
Đăng lúc: 2024-12-24 12:23:00
|
Bởi: admin
|
Lượt xem: 48
Khi bài viết này đến tay bạn đọc thì nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu đã rời xa cõi tạm hơn 3 tháng. Nhân dịp tưởng niệm 100 ngày Ông di xa, chúng tôi xin ghi lại đôi dòng cảm nhận như là nén tâm hương thể hiện tấm lòng kính trọng và yêu quý với những cống hiến của Ông.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu tại phòng làm việc của ông ở tư gia.
Hình: Báo Thể thao và Văn hóa
Hình: Báo Thể thao và Văn hóa
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu là một học giả uyên bác, người đã dành trọn cuộc đời để nghiên cứu, lưu giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa, lịch sử của Việt Nam. Ông nổi tiếng với các công trình nghiên cứu về địa bạ, bản đồ cổ, lịch sử và văn hóa, nhất là công trình đồ sộ nghiên cứu một cách hệ thống Địa bạ triều Nguyễn. Những đóng góp của ông không chỉ cung cấp tri thức, mà còn là nguồn tư liệu quý giá giúp Việt Nam khẳng định chủ quyền lãnh thổ, đặc biệt là tại khu vực Hoàng Sa, Trường Sa.
Ông cùng gia đình chuyển vào Sài Gòn sinh sống từ giữa thế kỷ trước. Tại đây ông đã tích lũy nhiều kiến thức sâu rộng về vùng đất Nam Bộ. Năm 1998, chuẩn bị cho sự kiện kỷ niệm 300 năm Sài Gòn – thành phố Hồ Chí Minh, ông được lãnh đạo Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh lúc đó mời tham gia thực hiện công trình nghiên cứu về Địa chí Thành phố, làm việc với nhiều nhà trí thức lớn như Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng...
Xin nói thêm về bộ “Địa bạ triều Nguyễn”: đây là bộ địa bạ cổ nhất và đầy đủ nhất của nước ta được soạn dưới thời Gia Long. Phải mất 34 năm (từ năm 1805 đến 1839) mới hoàn tất bộ địa bạ với 16.000 cuốn viết về 16.000 làng xã Việt Nam từ cực Bắc đến mũi Cà Mau. Trong đó ghi lại vị trí, diện tích, đặc điểm của từng làng xã. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu là một trong những người đầu tiên tiếp xúc với bộ địa bạ này. Ông nhớ lại: “Châu bản có bút phê của các nhà vua bị mất mát khá nhiều. Riêng bộ địa bạ này do quá đồ sộ và cũng khô khan nên hầu như còn nguyên vẹn”.
Sớm nhận ra những giá trị đặc biệt của bộ địa bạ này, ông quyết định dịch và biên soạn bộ sách Nghiên cứu Địa bạ triều Nguyễn. Đây là công việc không hề dễ dàng, bởi ông phải “làm việc” với 16.000 cuốn sách (ước chừng hơn 01 triệu trang) viết tay bằng chữ Hán và chữ Nôm. Không chỉ thế, ông còn phải kiểm tra, đối chiếu từng địa danh cổ với tên gọi sau này; về diện tích, phải đổi từ đơn vị cũ từ thời Lê (mẫu, sào, thước, tấc, phân, ly, hào, hốt...) sang đơn vị mét.
Với những đóng góp to lớn của mình, năm 2005 ông được trao Giải thưởng Trần Văn Giàu với công trình nghiên cứu Địa bạ và ruộng đất triều Nguyễn. Ông cũng là người đầu tiên nhận Giải thưởng Phan Châu Trinh về nghiên cứu khoa học vào năm 2008. Bên cạnh đó, ông còn được trao tặng Giải thưởng Đại đoàn kết dân tộc của Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Hồ Chí Minh, cùng nhiều Bằng khen của nhà nước.
Ông cùng gia đình chuyển vào Sài Gòn sinh sống từ giữa thế kỷ trước. Tại đây ông đã tích lũy nhiều kiến thức sâu rộng về vùng đất Nam Bộ. Năm 1998, chuẩn bị cho sự kiện kỷ niệm 300 năm Sài Gòn – thành phố Hồ Chí Minh, ông được lãnh đạo Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh lúc đó mời tham gia thực hiện công trình nghiên cứu về Địa chí Thành phố, làm việc với nhiều nhà trí thức lớn như Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng...
Xin nói thêm về bộ “Địa bạ triều Nguyễn”: đây là bộ địa bạ cổ nhất và đầy đủ nhất của nước ta được soạn dưới thời Gia Long. Phải mất 34 năm (từ năm 1805 đến 1839) mới hoàn tất bộ địa bạ với 16.000 cuốn viết về 16.000 làng xã Việt Nam từ cực Bắc đến mũi Cà Mau. Trong đó ghi lại vị trí, diện tích, đặc điểm của từng làng xã. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu là một trong những người đầu tiên tiếp xúc với bộ địa bạ này. Ông nhớ lại: “Châu bản có bút phê của các nhà vua bị mất mát khá nhiều. Riêng bộ địa bạ này do quá đồ sộ và cũng khô khan nên hầu như còn nguyên vẹn”.
Sớm nhận ra những giá trị đặc biệt của bộ địa bạ này, ông quyết định dịch và biên soạn bộ sách Nghiên cứu Địa bạ triều Nguyễn. Đây là công việc không hề dễ dàng, bởi ông phải “làm việc” với 16.000 cuốn sách (ước chừng hơn 01 triệu trang) viết tay bằng chữ Hán và chữ Nôm. Không chỉ thế, ông còn phải kiểm tra, đối chiếu từng địa danh cổ với tên gọi sau này; về diện tích, phải đổi từ đơn vị cũ từ thời Lê (mẫu, sào, thước, tấc, phân, ly, hào, hốt...) sang đơn vị mét.
Với những đóng góp to lớn của mình, năm 2005 ông được trao Giải thưởng Trần Văn Giàu với công trình nghiên cứu Địa bạ và ruộng đất triều Nguyễn. Ông cũng là người đầu tiên nhận Giải thưởng Phan Châu Trinh về nghiên cứu khoa học vào năm 2008. Bên cạnh đó, ông còn được trao tặng Giải thưởng Đại đoàn kết dân tộc của Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Hồ Chí Minh, cùng nhiều Bằng khen của nhà nước.
Không chỉ là một nhà nghiên nghiên cứu, ông còn là tấm gương sáng về tinh thần yêu nước và trách nhiệm đối với dân tộc. Sinh thời, tại các cuộc hội thảo khoa học lịch sử, Đại tướng Mai Chí Thọ đã trân trọng gọi ông là “Nhân sĩ yêu nước”. Cuộc đời ông là một minh chứng sống động cho sự kết nối giữa tri thức, tình yêu quê hương và lòng nhân ái sâu sắc.
Ông từng tham gia Cách mạng Tháng Tám năm 1945, được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp mời giữ chức Bí thư Bộ Kinh tế. Sau đó, ông sang Pháp học tại Đại học Công giáo Paris và là sinh viên dự thính Đại học Sorbonne.
Khi phái đoàn Việt Nam dự Hội nghị Genève (Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng làm trưởng đoàn), ông đã cùng các ông Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Ngọc Bích, Nguyễn Mạnh Hà đến gặp và vận động ủng hộ Việt Nam. Giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, ông lập phái đoàn đại diện cho chính quyền Dương Văn Minh đến trại David - Tân Sơn Nhất để đưa đề nghị ngưng chiến vào ngày 29/4/1975.
Những năm cả nước đấu tranh giành độc lập thống nhất nước nhà, ông tham gia các hoạt động vì hòa bình, phản đối chiến tranh. Những ngày cuối cùng của cuộc chiến, ông góp phần mình vào việc hòa hợp, hòa giải dân tộc. Bởi, theo ông, “… trong mọi con người Việt Nam, trong những thử thách hiểm nghèo nhất, tình yêu quê hương và lòng tự tôn dân tộc sẽ giúp ta hành động thuận theo lẽ phải và đại nghĩa”.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu với cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt trong một hội thảo khoa học. Hình: Internet
Ngày 20 tháng 10 năm 2024, ông về với tiên tổ, về với thế giới của người hiền, để lại khoảng trống lớn trong lòng những người yêu kính ông.
Với cá nhân tôi, ông là biểu tượng của sự cống hiến hết mình vì tri thức và “vì sự thật lịch sử”. Di sản ông để lại không chỉ là những công trình nghiên cứu đồ sộ với giá trị khoa học lớn, giá trị lịch sử và văn hóa ở tầm cao, mà còn cả một trái tim nhân hậu, hiền hòa, chính trực!
