Hàng giả, hàng nhái ngang nhiên bày bán trên các sàn thương mại điện tử (ảnh minh họa).

Định danh và quản lý chặt chẽ để bảo vệ người tiêu dùng
Không ít trường hợp ghi nhận, người mua hàng trên các sàn TMĐT phải ngậm ngùi nhận sản phẩm không đúng mô tả, thậm chí là hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, hàng gian lận thương mại… một cách trắng trợn, nhưng quá trình khiếu nại gặp nhiều trở ngại. Việc xác định trách nhiệm giữa người bán, sàn giao dịch và các đơn vị liên quan thường rơi vào tình trạng “đá bóng” trách nhiệm, khiến quyền lợi người tiêu dùng bị bỏ ngỏ. Sự thiếu minh bạch thông tin, kẽ hở trong cơ chế pháp lý và việc phát triển ồ ạt của hình thức bán hàng qua livestream càng làm tình hình thêm phức tạp. Livestream vốn là công cụ tiếp thị hiện đại, nhưng lại trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho nhiều hành vi gian lận: quảng cáo sai sự thật, thổi phồng công dụng sản phẩm, chào bán hàng hóa nhập lậu, thậm chí cả hàng cấm. Điều này không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho người tiêu dùng, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín thị trường, kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp chân chính.

Trường hợp sàn TMĐT Temu tiến hành hoạt động kinh doanh tại Việt Nam năm 2024 mà chưa được cấp phép là ví dụ điển hình. Sự việc này đã tạo ra làn sóng tranh luận sôi nổi trong cộng đồng TMĐT, khi nhiều ý kiến cho rằng cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn đối với các sàn xuyên biên giới để bảo đảm công bằng cạnh tranh. Thực tiễn này cho thấy, một khi luật pháp không bắt kịp thực tiễn, các doanh nghiệp trong nước sẽ luôn bị đẩy vào thế yếu, thậm chí mất thị phần ngay trên sân nhà.

Những sản phẩm mang nhãn hiệu xa xỉ được bán với gía rẻ "bất ngờ" trên các sàn TMĐT.

Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia pháp lý cũng đặt ra những băn khoăn đáng chú ý. Bà Trần Hoàng Ly, Giám đốc pháp lý Công ty TNHH Chợ tốt, nêu ra vấn đề: liệu các hoạt động thanh lý đồ cũ, hàng hóa đã qua sử dụng của cá nhân có thuộc phạm vi điều chỉnh của luật hay không? Nếu áp dụng cứng nhắc, yêu cầu định danh có thể tạo gánh nặng cho những người bán nhỏ lẻ, vốn chỉ tham gia thị trường ở quy mô rất hạn chế. Cũng theo bà Ly, cần làm rõ trách nhiệm liên đới của sàn TMĐT khi người bán cung cấp thông tin sai lệch, tránh tình trạng “vô tình” biến các sàn thành nơi hợp pháp hóa gian lận.

Ở một bình diện rộng hơn, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nhấn mạnh rằng hệ sinh thái TMĐT Việt Nam hiện nay rất đa dạng, không chỉ có các tập đoàn công nghệ lớn, thương hiệu uy tín mà còn có hàng trăm nghìn hộ kinh doanh cá thể. Do đó, khung pháp lý cần được thiết kế hài hòa, vừa bảo vệ người tiêu dùng, vừa quản lý hiệu quả, nhưng cũng phải đủ linh hoạt để khuyến khích đổi mới sáng tạo. Nếu luật chỉ thiên về quản lý mà thiếu sự khuyến khích phát triển, sẽ dễ dẫn đến nguy cơ bóp nghẹt sự năng động vốn là sức mạnh đặc trưng của TMĐT.

Thực tế thống kê của VCCI cho thấy, năm 2024 có tới 650.000 gian hàng trực tuyến phát sinh đơn hàng, với doanh số của 5 sàn TMĐT phổ biến đạt mức 318.900 tỷ đồng. Những con số này cho thấy quy mô khổng lồ của thị trường và khẳng định rằng TMĐT đã trở thành một trụ cột quan trọng trong nền kinh tế số. Tuy nhiên, quy mô lớn đồng nghĩa với áp lực quản lý cũng gia tăng, đòi hỏi luật pháp không chỉ theo kịp mà còn đi trước một bước, dự báo xu hướng để điều chỉnh kịp thời.

Chính trong bối cảnh đó, dự thảo Luật Thương mại điện tử, do Bộ Công Thương chủ trì soạn thảo, ra đời như một bước đi tất yếu. Điểm nhấn quan trọng của dự thảo là quy định về định danh và xác thực người bán hàng trực tuyến, bao gồm cả các cá nhân, tổ chức trong nước lẫn nước ngoài. Đây là thay đổi mang tính nền tảng, bởi một khi danh tính người bán được xác thực, việc quản lý sẽ chặt chẽ hơn, trách nhiệm pháp lý được phân định rõ ràng hơn, và đặc biệt, người tiêu dùng sẽ có cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền lợi khi xảy ra tranh chấp. Không dừng lại ở đó, dự thảo còn mở rộng yêu cầu định danh đối với người bán hàng qua livestream, một lĩnh vực vốn đang phát triển mạnh mẽ nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Người bán qua livestream bắt buộc phải cung cấp thông tin chính xác, không được phép cung cấp dữ liệu gian dối, không gây nhầm lẫn về công dụng, xuất xứ, giá cả, chính sách bảo hành hay khuyến mại. Đồng thời, việc bán hàng trực tiếp này cũng phải tuân thủ các chuẩn mực xã hội, văn hóa, không được sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ phản cảm hay đi ngược lại thuần phong mỹ tục.

Nhiều người tiêu dùng dễ bị hấp dẫn bởi mức giá rẻ, đánh giá ảo và hình ảnh “lung linh” do shop tự dàn dựng.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, yêu cầu định danh là công cụ hữu hiệu để góp phần “dẹp loạn chợ ảo”. Nó không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn tạo môi trường kinh doanh lành mạnh cho doanh nghiệp. Bởi lẽ, chỉ khi mọi chủ thể tham gia đều minh bạch, công bằng và chịu trách nhiệm trước pháp luật, thì thị trường TMĐT mới có thể phát triển bền vững. Ông Phan Mạnh Hà, Giám đốc Đối ngoại Shopee Việt Nam, đã thẳng thắn chỉ ra một bất cập lớn: trong khi các sàn TMĐT có pháp nhân tại Việt Nam đang phải tuân thủ nhiều quy định nghiêm ngặt, từ kê khai thuế, đảm bảo chất lượng sản phẩm, xử lý khiếu nại cho đến bảo vệ dữ liệu cá nhân của khách hàng, thì các sàn xuyên biên giới lại hầu như không bị ràng buộc trách nhiệm. Điều này dẫn tới tình trạng “bảo hộ ngược”, khi doanh nghiệp trong nước bị đặt vào thế bất lợi, còn các nền tảng nước ngoài lại dễ dàng chiếm lĩnh thị trường mà không phải gánh chịu nghĩa vụ tương ứng.

Một vấn đề nổi cộm khác là quản lý thuế. TMĐT đang tạo ra nguồn doanh thu khổng lồ, nhưng nếu không có cơ chế quản lý thuế chặt chẽ, Nhà nước có thể thất thu ngân sách, trong khi các mô hình kinh doanh truyền thống vẫn phải chịu nhiều gánh nặng. Do vậy, cùng với yêu cầu định danh, việc xây dựng hệ thống giám sát công nghệ hiện đại để theo dõi giao dịch là điều cấp thiết. Chỉ có như vậy, mới bảo đảm rằng mọi hoạt động thương mại đều minh bạch, công bằng và có trách nhiệm.

Hướng tới thị trường TMĐT minh bạch, bền vững và công bằng

Có thể khẳng định rằng, việc chuẩn bị cho ra đời Luật Thương mại điện tử không đơn thuần là một động tác hành chính, mà là bước ngoặt chiến lược nhằm tái cấu trúc thị trường. Nó vừa là lá chắn bảo vệ người tiêu dùng, vừa là động lực khuyến khích doanh nghiệp chân chính, đồng thời là công cụ để Nhà nước duy trì trật tự và công bằng trong môi trường kinh doanh số. Luật cần hướng tới việc dung hòa lợi ích của nhiều bên: người tiêu dùng cần sự an toàn và minh bạch; doanh nghiệp cần môi trường cạnh tranh công bằng; Nhà nước cần bảo đảm nguồn thu ngân sách và trật tự thương mại; xã hội cần một không gian kinh doanh văn minh, đáng tin cậy.

Cần một chiến lược đồng bộ và cải cách thực chất để ứng phó với tình trạng hàng giả trong môi trường TMĐT đang phát triển mạnh hiện nay.

Trong kỷ nguyên số, niềm tin chính là “tài sản vô hình” quý giá nhất của TMĐT. Chỉ khi người tiêu dùng đặt niềm tin vào sự minh bạch của thị trường, họ mới sẵn sàng gắn bó với kênh mua sắm trực tuyến. Chỉ khi doanh nghiệp tin tưởng rằng mọi chủ thể đều được quản lý công bằng, họ mới mạnh dạn đầu tư và đổi mới sáng tạo. Luật pháp, trong trường hợp này, không chỉ là ranh giới quản lý, mà còn là nền móng để xây dựng niềm tin xã hội.

Hoàn thiện khung pháp lý TMĐT lần này, nếu làm tốt, sẽ không chỉ “dẹp loạn chợ ảo” mà còn tạo dựng một hệ sinh thái thương mại điện tử minh bạch, bền vững, nơi người tiêu dùng được bảo vệ, doanh nghiệp chân chính được khuyến khích phát triển và những hành vi gian lận, vi phạm bị loại bỏ. Đây là con đường tất yếu để TMĐT trở thành động lực thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, đồng thời là chìa khóa giúp Việt Nam hội nhập vững chắc vào nền kinh tế số toàn cầu.
 

Theo kythuatchonghanggia.vn