VĂN HÓA NGƯỜI CAO TUỔI: NHU CẦU CHĂM SÓC NGƯỜI CAO TUỔI TRONG BỐI CẢNH GIÀ HOÁ DÂN SỐ
Đăng lúc: 2025-02-28 15:00:00
|
Bởi: admin
|
Lượt xem: 158
|
Chuyên mục: Đời sống xã hội
Theo báo cáo của Quỹ dân số Liên hiệp Quốc (UNFPA), trong giai đoạn 2019-2021, dân số cao tuổi (những người từ 60 tuổi trở lên) tăng thêm 1,17 triệu người (từ 11,41 triệu lên 12,58 triệu, tương ứng với tăng từ 11,86% tổng dân số lên 12,80% tổng dân số). Dự báo đến năm 2030 thì nước ta sẽ có gần 19 triệu và đến năm 2050 là hơn 28 triệu người cao tuổi. Quá trình già hóa dân số và xu hướng chuyển đổi, gia tăng tỷ lệ người cao tuổi trong cơ cấu nhân khẩu học mang đến những cơ hội và thách thức, tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội của quốc gia và từng địa phương đòi hỏi hệ thống an sinh xã hội và các hoạt động chăm sóc sức người cao tuổi cần nắm bắt nhu cầu thực tế của người cao tuổi xây dựng các chương trình, kế hoạch thích ứng, nâng cao chất lượng chất lượng cuộc sống người cao tuổi, phát huy vai trò của người cao tuổi trong các hoạt động phát triển cộng đồng và xã hội.
Thực tế già hóa dân số đang là xu hướng chung của toàn thế giới. Về cơ bản, khi khoa học và công nghệ ngày càng phát triển và sự ứng dụng những thành tựu khoa học, công nghệ ngày càng sâu rộng thì chất lượng cuộc sống con người ngày càng được cải thiện và nâng lên về mọi mặt, trong đó có chăm sóc y tế, sức khỏe. Tuổi thọ con người ngày càng tăng lên, đồng thời người cao tuổi được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc tốt hơn sẽ đảm bảo về mặt sức khỏe, tinh thần, vẫn có khả ăng tiếp tục tham gia các hoạt động xã hội, cống hiến. Họ đang dần chứng minh vị thế và vai trò là nhóm nhân khẩu học – xã hội quan trọng không chỉ là nhóm phụ thuộc xã hội như quan điểm trước đây.
Bên cạnh đó, già hóa dân số cũng có nguyên nhân từ việc giảm mức sinh. Xã hội hiện đại làm con người ngày càng bận rộn hơn với những mục tiêu phấn đấu, khẳng định sự nghiệp, xu hướng sống coi trọng hệ giá trị cá nhân làm con người ngày càng muốn giảm những áp lực, trách nhiệm từ gia đình, trong đó có việc sinh đẻ, nuôi con hay chăm sóc con cái. Nhiều thanh niên thích sống độc thân, kết hôn muộn, chậm có con hoặc dự định sinh ít con đang là xu hướng phổ biến hơn.
Dự báo trong thời gian tới cùng với tỷ lệ trẻ em sinh ra ngày càng ít đi, khoảng cách thế hệ lớn thì đồng nghĩa với việc tỷ lệ người cao tuổi trong cơ cấu dân số ngày càng cao hơn. Một mô hình xã hội có nhiều người cao tuổi đang hình thành và sẽ không còn xa lạ nếu những năm tới đây chúng ta sẽ bắt gặp người cao tuổi nhiều hơn giữa các không gian công cộng, các khu vực vui chơi giải trí.
Cần phải có sự chuẩn bị tốt về cơ chế, chính sách, đặc biệt là an sinh xã hội để thích ứng với xã hội già hóa dân số và chắc chắn người cao tuổi đã và đang trở thành trọng tâm của các chính sách dân số, phát triển con người. Với xã hội có nhiều người cao tuổi thì chính nhu cầu, thị hiếu, thói quen sinh hoạt của người cao tuổi cũng sẽ dần ảnh hưởng đến tất cả những người trẻ tuổi qua giao tiếp xã hội và trở thành các giá trị, chuẩn mực trong văn hóa xã hội.
Theo kinh nghiệm của nhiều quốc gia, ứng phó với xã hội nhiều người cao tuổi cần cần xác định lộ trình chính sách và các giải pháp thực thi chính sách khoa học và đồng bộ. Đồng thời cần chuẩn bị một cách công phu, kỹ lưỡng cho quá trình xây dựng chính sách trong nhiều năm tới. Trong thời gian đầu, chính sách cần tập trung cải thiện các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi xác định và đáp ứng các nhu cầu quan trọng của người cao tuổi về vật chất, tinh thần. Ở giai đoạn tiếp theo cần hướng chính sách nhiều hơn đến nhu cầu tinh thần, tiêu dùng các sản phẩm văn hóa của người cao tuổi, đảm bảo môi trường vui chơi, giải trí, sinh hoạt văn hóa, tinh thần cho người cao tuổi lành mạnh, tích cực. Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách cân bằng giữa quá trình chăm sóc và quá trình khai thác, phát huy vai trò người cao tuổi trong các hoạt động cộng đồng và xã hội. Cần xem người cao tuổi là nguồn vốn trí tuệ, chất xám, kinh nghiệm quan trọng để sử dụng hợp lý nguồn lực này phục vụ phát triển kinh tế-xã hội và trên các lĩnh vực cụ thể.
Chăm sóc người cao tuổi ở Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu dựa trên mô hình truyền thống và hệ giá trị gia đình. Cả về lý luận và thực tiễn, người Việt xưa nay coi trọng các giá trị gia đình và cao nhất là “Đạo Hiếu”, một trong những đạo lý cơ bản nhất của con người. Đạo Hiếu không chỉ quan trọng với tuổi trẻ khi con người thể hiện thái độ ngoan ngoãn, vâng lời cha mẹ, yêu thương, kính trọng cha mẹ mà còn trở nên quan trọng hơn là khi cha mẹ ở tuổi già thì con cái phải sẵn sàng nhận trách nhiệm nuôi cha mẹ, phụng dưỡng, chăm sóc cha mẹ trong mọi trường hợp, hoàn cảnh. Chăm sóc người cao tuổi đồng nghĩa với thái độ và hành vi “báo hiếu” của con cái đối với cha mẹ được giữ gìn như chuẩn mực văn hóa qua các thế hệ.
Ngày nay, cùng với sự phát triển của kinh tế thị trường, công nghiệp hóa đô thị hóa, mô hình gia đình truyền thống nhiều thế hệ cùng sinh sống trong một ngôi nhà không còn quá phổ biến. Trái lại gia đình hạt nhân, hai thế hệ đang chiếm ưu thế, đặc biệt ở các khu vực đô thị. Việc chăm sóc người cao tuổi trở nên khó khăn khi nhiều gia đình con cái không cùng sống với cha mẹ, thậm chí còn sống xa cha mẹ. Chỉ khi cha mẹ sức khỏe yếu, không đảm bảo thì con cái mới phân công nhau hoặc đón bố mẹ về chăm sóc hoặc đến ở cùng chăm sóc bố mẹ. Hầu hết với các gia đình hiện đại chữ “Hiếu” vẫn là giá trị ưu tiên hàng đầu nên vai trò của gia đình vẫn là chủ đạo trong vấn đề chăm sóc người cao tuổi.
Trong những năm gần đây, các dịch vụ xã hội cho người cao tuổi đã phát triển hơn. Không chỉ có sự quan tâm của nhà nước mà đã có sự tham gia mạnh mẽ của các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng trong việc hình thành, phát triển các nhà dưỡng lão, trung tâm chăm sóc người cao tuổi. Đáp ứng nhu cầu của người cao tuổi và gia đình, nhiều doanh nghiệp đã đầu tư, kinh doanh dịch vụ nhà dưỡng lão thu phí và hoạt động khá hiệu quả trong việc chăm sóc người cao tuổi lẫn kinh doanh dịch vụ. Tùy vào điều kiện chi trả mà người cao tuổi có thể lựa chọn các gói dịch vụ khác nhau từ bình dân đến cao cấp. Là lĩnh vực kinh doanh nên các nhà dưỡng lão hoạt động có tính cạnh tranh, ngày càng cải thiện chất lượng dịch vụ, đáp ứng các nhu cầu của khách hàng như đảm bảo chỗ ăn, ở, tiêu chuẩn chăm sóc y tế, sức khỏe, không gian công cộng, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể thao, thậm chí đáp ứng cả nhu cầu sinh hoạt tâm linh hay những nhu cầu khác của người cao tuổi.
Bên cạnh đó cũng có nhiều mô hình nuôi dưỡng, chăm sóc người cao tuổi được hình thành nhiều năm ở cộng đồng như mô hình kết hợp chăm sóc y tế tại nhà, các mô hình của Hội Chữ thập đỏ, mô hình nuôi dưỡng người cao tuổi ở nhiều chùa, mô hình nhà dưỡng lão theo các nhóm nghề nghiệp đặc thù như nhà dưỡng lão nghệ sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh… Nhìn chung các mô hình nuôi dưỡng, chăm sóc người cao tuổi đang phát triển và khá đa dạng. Mỗi mô hình đều có những điểm mạnh và hạn chế riêng. Tuy nhiên các dịch vụ đối với người cao tuổi vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của người cao tuổi trong thực tiễn.
Việc chăm sóc người cao tuổi không chỉ được hiểu đơn thuần là sự chăm lo về sức khỏe, thể chất (ăn uống, nghỉ ngơi, chữa bệnh…) mà còn cần hướng đến đảm bảo các nhu cầu tinh thần cho người cao tuổi, duy trì, củng cố các mối quan hệ tâm lý, tình cảm, giao tiếp gia đình và xã hội trên cơ sở lấy người cao tuổi là trung tâm của các hoạt động và dịch vụ này. Như thế mới có thể phát huy được vai trò người cao tuổi sống vui, sống khỏe, sống có ích, tránh để người cao tuổi rơi vào trang thái tâm lý là người sống thừa, sống bám vào thế hệ con cháu.
Để đảm bảo cho những nhu cầu của mình, bản thân người cao tuổi cần ý thức về sự tích lũy và chuẩn bị sớm cho giai đoạn bước vào tuổi già. Ở đây sự chuẩn bị về tài chính và những kiến thức, kỹ năng là quan trọng nhất. Đối mặt với tuổi già, mỗi người đều phải có tâm thế sẵn sàng, chủ động, tích cực từ giai đoạn chuẩn bị cho tới việc tổ chức cuộc sống, sinh hoạt một cách khoa học nhất. Mặt khác người cao tuổi luôn cần rèn luyện sức khỏe, duy trì sự lạc quan và tiếp tục tham gia các hoạt động công ích, cống hiến cho gia đình, xã hội. Đó cũng là cách tự chăm sóc và đáp ứng tốt nhất cho những nhu cầu bản thân ở người cao tuổi.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Bên cạnh đó, già hóa dân số cũng có nguyên nhân từ việc giảm mức sinh. Xã hội hiện đại làm con người ngày càng bận rộn hơn với những mục tiêu phấn đấu, khẳng định sự nghiệp, xu hướng sống coi trọng hệ giá trị cá nhân làm con người ngày càng muốn giảm những áp lực, trách nhiệm từ gia đình, trong đó có việc sinh đẻ, nuôi con hay chăm sóc con cái. Nhiều thanh niên thích sống độc thân, kết hôn muộn, chậm có con hoặc dự định sinh ít con đang là xu hướng phổ biến hơn.
Dự báo trong thời gian tới cùng với tỷ lệ trẻ em sinh ra ngày càng ít đi, khoảng cách thế hệ lớn thì đồng nghĩa với việc tỷ lệ người cao tuổi trong cơ cấu dân số ngày càng cao hơn. Một mô hình xã hội có nhiều người cao tuổi đang hình thành và sẽ không còn xa lạ nếu những năm tới đây chúng ta sẽ bắt gặp người cao tuổi nhiều hơn giữa các không gian công cộng, các khu vực vui chơi giải trí.
Cần phải có sự chuẩn bị tốt về cơ chế, chính sách, đặc biệt là an sinh xã hội để thích ứng với xã hội già hóa dân số và chắc chắn người cao tuổi đã và đang trở thành trọng tâm của các chính sách dân số, phát triển con người. Với xã hội có nhiều người cao tuổi thì chính nhu cầu, thị hiếu, thói quen sinh hoạt của người cao tuổi cũng sẽ dần ảnh hưởng đến tất cả những người trẻ tuổi qua giao tiếp xã hội và trở thành các giá trị, chuẩn mực trong văn hóa xã hội.
Theo kinh nghiệm của nhiều quốc gia, ứng phó với xã hội nhiều người cao tuổi cần cần xác định lộ trình chính sách và các giải pháp thực thi chính sách khoa học và đồng bộ. Đồng thời cần chuẩn bị một cách công phu, kỹ lưỡng cho quá trình xây dựng chính sách trong nhiều năm tới. Trong thời gian đầu, chính sách cần tập trung cải thiện các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi xác định và đáp ứng các nhu cầu quan trọng của người cao tuổi về vật chất, tinh thần. Ở giai đoạn tiếp theo cần hướng chính sách nhiều hơn đến nhu cầu tinh thần, tiêu dùng các sản phẩm văn hóa của người cao tuổi, đảm bảo môi trường vui chơi, giải trí, sinh hoạt văn hóa, tinh thần cho người cao tuổi lành mạnh, tích cực. Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách cân bằng giữa quá trình chăm sóc và quá trình khai thác, phát huy vai trò người cao tuổi trong các hoạt động cộng đồng và xã hội. Cần xem người cao tuổi là nguồn vốn trí tuệ, chất xám, kinh nghiệm quan trọng để sử dụng hợp lý nguồn lực này phục vụ phát triển kinh tế-xã hội và trên các lĩnh vực cụ thể.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Chăm sóc người cao tuổi ở Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu dựa trên mô hình truyền thống và hệ giá trị gia đình. Cả về lý luận và thực tiễn, người Việt xưa nay coi trọng các giá trị gia đình và cao nhất là “Đạo Hiếu”, một trong những đạo lý cơ bản nhất của con người. Đạo Hiếu không chỉ quan trọng với tuổi trẻ khi con người thể hiện thái độ ngoan ngoãn, vâng lời cha mẹ, yêu thương, kính trọng cha mẹ mà còn trở nên quan trọng hơn là khi cha mẹ ở tuổi già thì con cái phải sẵn sàng nhận trách nhiệm nuôi cha mẹ, phụng dưỡng, chăm sóc cha mẹ trong mọi trường hợp, hoàn cảnh. Chăm sóc người cao tuổi đồng nghĩa với thái độ và hành vi “báo hiếu” của con cái đối với cha mẹ được giữ gìn như chuẩn mực văn hóa qua các thế hệ.
Ngày nay, cùng với sự phát triển của kinh tế thị trường, công nghiệp hóa đô thị hóa, mô hình gia đình truyền thống nhiều thế hệ cùng sinh sống trong một ngôi nhà không còn quá phổ biến. Trái lại gia đình hạt nhân, hai thế hệ đang chiếm ưu thế, đặc biệt ở các khu vực đô thị. Việc chăm sóc người cao tuổi trở nên khó khăn khi nhiều gia đình con cái không cùng sống với cha mẹ, thậm chí còn sống xa cha mẹ. Chỉ khi cha mẹ sức khỏe yếu, không đảm bảo thì con cái mới phân công nhau hoặc đón bố mẹ về chăm sóc hoặc đến ở cùng chăm sóc bố mẹ. Hầu hết với các gia đình hiện đại chữ “Hiếu” vẫn là giá trị ưu tiên hàng đầu nên vai trò của gia đình vẫn là chủ đạo trong vấn đề chăm sóc người cao tuổi.
Trong những năm gần đây, các dịch vụ xã hội cho người cao tuổi đã phát triển hơn. Không chỉ có sự quan tâm của nhà nước mà đã có sự tham gia mạnh mẽ của các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng trong việc hình thành, phát triển các nhà dưỡng lão, trung tâm chăm sóc người cao tuổi. Đáp ứng nhu cầu của người cao tuổi và gia đình, nhiều doanh nghiệp đã đầu tư, kinh doanh dịch vụ nhà dưỡng lão thu phí và hoạt động khá hiệu quả trong việc chăm sóc người cao tuổi lẫn kinh doanh dịch vụ. Tùy vào điều kiện chi trả mà người cao tuổi có thể lựa chọn các gói dịch vụ khác nhau từ bình dân đến cao cấp. Là lĩnh vực kinh doanh nên các nhà dưỡng lão hoạt động có tính cạnh tranh, ngày càng cải thiện chất lượng dịch vụ, đáp ứng các nhu cầu của khách hàng như đảm bảo chỗ ăn, ở, tiêu chuẩn chăm sóc y tế, sức khỏe, không gian công cộng, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể thao, thậm chí đáp ứng cả nhu cầu sinh hoạt tâm linh hay những nhu cầu khác của người cao tuổi.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Bên cạnh đó cũng có nhiều mô hình nuôi dưỡng, chăm sóc người cao tuổi được hình thành nhiều năm ở cộng đồng như mô hình kết hợp chăm sóc y tế tại nhà, các mô hình của Hội Chữ thập đỏ, mô hình nuôi dưỡng người cao tuổi ở nhiều chùa, mô hình nhà dưỡng lão theo các nhóm nghề nghiệp đặc thù như nhà dưỡng lão nghệ sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh… Nhìn chung các mô hình nuôi dưỡng, chăm sóc người cao tuổi đang phát triển và khá đa dạng. Mỗi mô hình đều có những điểm mạnh và hạn chế riêng. Tuy nhiên các dịch vụ đối với người cao tuổi vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của người cao tuổi trong thực tiễn.
Việc chăm sóc người cao tuổi không chỉ được hiểu đơn thuần là sự chăm lo về sức khỏe, thể chất (ăn uống, nghỉ ngơi, chữa bệnh…) mà còn cần hướng đến đảm bảo các nhu cầu tinh thần cho người cao tuổi, duy trì, củng cố các mối quan hệ tâm lý, tình cảm, giao tiếp gia đình và xã hội trên cơ sở lấy người cao tuổi là trung tâm của các hoạt động và dịch vụ này. Như thế mới có thể phát huy được vai trò người cao tuổi sống vui, sống khỏe, sống có ích, tránh để người cao tuổi rơi vào trang thái tâm lý là người sống thừa, sống bám vào thế hệ con cháu.
Để đảm bảo cho những nhu cầu của mình, bản thân người cao tuổi cần ý thức về sự tích lũy và chuẩn bị sớm cho giai đoạn bước vào tuổi già. Ở đây sự chuẩn bị về tài chính và những kiến thức, kỹ năng là quan trọng nhất. Đối mặt với tuổi già, mỗi người đều phải có tâm thế sẵn sàng, chủ động, tích cực từ giai đoạn chuẩn bị cho tới việc tổ chức cuộc sống, sinh hoạt một cách khoa học nhất. Mặt khác người cao tuổi luôn cần rèn luyện sức khỏe, duy trì sự lạc quan và tiếp tục tham gia các hoạt động công ích, cống hiến cho gia đình, xã hội. Đó cũng là cách tự chăm sóc và đáp ứng tốt nhất cho những nhu cầu bản thân ở người cao tuổi.
