VĂN HÓA NGƯỜI CAO TUỔI: NGƯỜI CAO TUỔI VỚI THỜI ĐẠI 4.0
Đăng lúc: 2025-03-02 07:00:00
|
Bởi: admin
|
Lượt xem: 618
|
Chuyên mục: Đời sống xã hội
Cuộc cách mạng 4.0 đã và đang diễn ra mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu, tác động mạnh mẽ tới mọi khía cạnh phát triển của đời sống xã hội, các nhóm xã hội trong đó người cao tuổi. Từ đối tượng bị coi là “thụ động”, “bị động”, người cao tuổi đã dần thích nghi, hội nhập với những thay đổi của công nghệ, ngày càng “chủ động”, tích cực tham gia không chỉ với tư cách là nhóm khách hàng tiềm năng của các dịch vụ từ công nghệ mà họ còn tận dụng những thành tựu công nghệ, nền tảng công nghệ, lao động, sáng tạo các giá trị văn hóa, đáp ứng nhu cầu của nhóm tuổi mình và xã hội.
Có quá nhiều thứ để nói về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, tuy nhiên trong đời sống thường ngày thì ai trong chúng ta cũng nhận thấy chỉ trong vài năm gần đây đã có những thay đổi to lớn trong cuộc sống con người, từ thói quen, sinh hoạt cho tới các mối quan hệ giao tiếp, ứng xử, văn hóa dưới tác động của sự phát triển công nghệ số bao gồm các ứng dụng, các mạng xã hội và các nền tảng số. Người cao tuổi là nhóm nhân khẩu học xã hội đặc thù, trong thời gian đầu của những thay đổi công nghệ dường như là nhóm bị ảnh hưởng tiêu cực và trở nên yếu thế hơn so với những người trẻ tuổi khi không thích ứng kịp với tốc độ của sự thay đổi, thay thế công nghệ. Không chỉ gặp vấn đề tuổi tác, hay sức khỏe mà người cao tuổi còn hình thành tâm lý “sợ công nghệ” khi luôn phải đối mặt với câu chuyện là mình phải học hỏi, thích ứng như thế nào với những thứ mới mẻ và phức tạp của công nghệ thông tin và liệu mình có thể làm chủ được công nghệ như những người trẻ tuổi không? 
Chưa cần bàn đến những phần mềm, ứng dụng phức tạp hay những vấn đề lập trình mà ngay trong quá trình chuyển đổi số cũng có không ít người cao tuổi gặp khó khăn khi tiếp cận, sử dụng dịch vụ công trên môi trường số. Tất cả những câu chuyện từ việc tài khoản điện tử, mua hàng, đặt hàng, thanh toán trên mạng, người cao tuổi đều phải tự học, tìm hiểu hoặc nhờ con cháu chỉ dẫn…Thực tế cho thấy nếu người cao tuổi không thể sử dụng các dịch vụ công đó họ sẽ dần trở thành nhóm yếu thế, thậm chí là ngoài lề trong xã hội số.
Tuy nhiên thực tế chứng minh nhiều thế hệ trước đây giao tiếp với người ở xa chỉ thông qua viết thư tay, gửi bưu điện, sang trọng hơn thì hẹn giờ nhau rồi gọi nhờ điện thoại cố định… Hiện nay thì những phương thức liên lạc ấy trở nên quá xa lạ, lạ lẫm, thậm chí chỉ còn có trong các tác phẩm văn học, nghệ thuật. Cũng chẳng có mấy người cao tuổi nào trong thế hệ ngày nay không biết sử dụng điện thoại di động, điện thoại thông minh, nhắn tin, chat, gọi video call… Vậy thì không thể nói người cao tuổi là nhóm bên lề của công nghệ số.
Sự học hỏi công nghệ của con người là không giới hạn, kể cả với người cao tuổi. Với những đặc trưng tuổi tác đặc thù, người cao tuổi đến với công nghệ sẽ không nhanh nhẹn như người trẻ tuổi mà cần có thời gian nghiên cứu, học hỏi, thích ứng với công nghệ dài hơn. Một khi làm chủ được những vấn đề kỹ thuật thì người cao tuổi lại sử dụng công nghệ đôi khi còn nhiều hơn người trẻ tuổi. Như sử dụng mạng facebook là một ví dụ. Khi mạng xã hội facebook hình thành 20 năm trước (2004) thì không có mấy người trung niên hay cao tuổi quan tâm, chủ yếu đó là sân chơi của những người trẻ tuổi, kết nối, tương tác và chia sẻ thông tin. Tuy nhiên hiện nay, facebook lại vượt qua hình dung của những người tạo ra ban đầu khi đó là hình thức giao tiếp khá phổ biến của người cao tuổi không phân biệt nghề nghiệp, nông thôn hay thành thị. Ngày càng có nhiều người cao tuổi có tài khoản facebook, sử dụng facebook không phải là nhu cầu đọc thông tin, chia sẻ của những người trẻ mà người cao tuổi hoàn toàn chủ động trong “cuộc chơi” mạng xã hội của mình: tìm kiếm bạn bè, thành lập hội nhóm, tương tác, chia sẻ thông tin, sáng tạo các sản phẩm văn hóa. Có nhiều thời gian rỗi hơn, thậm chí người cao tuổi có thể viết, chia sẻ các dòng trạng thái, hình ảnh, video hàng ngày nhiều hơn rất nhiều so với người trẻ tuổi.
Những người trẻ tuổi dùng Zalo để gọi điện, gửi tài liệu, nhắn tin phục vụ công việc và giao lưu, tuy nhiên với người cao tuổi thì tính năng video-call lại được sử dụng rất nhiều. Với họ tính năng này trở nên hữu hiệu vừa miễn phí lại vừa hạn chế đi lại trong khi vẫn thấy được hình ảnh người thân, bạn bè hàng ngày.
Câu chuyện công nghệ không phải là khó khăn là cánh cửa đóng lại với người cao tuổi mà thực tế nó còn căn cứ vào như cầu sử dụng của người cao tuổi. Người cao tuổi ý thức việc học và sử dụng công nghệ khi họ cảm thấy hữu ích. Người cao tuổi dường như ít sử dụng nền tảng Tiktok không phải do công nghệ khó mà là do họ cảm thấy tiktok chưa thực sự hữu ích, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu ở tuổi “sống chậm” của họ. Còn một khi có những công nghệ, ứng dụng phù hợp thì sẽ có những người cao tuổi tiên phong học hỏi, sử dụng rồi lan tỏa trong các nhóm người cao tuổi.
Bên cạnh việc chủ động học hỏi của người cao tuổi đối với công nghệ thì người cao tuổi rất cần sự trợ giúp của những người trẻ tuổi, đặc biệt là những hướng dẫn đầu tiên về sử dụng phần mềm, ứng dụng hay thiết bị thông minh. Những sự hỗ trợ nên bắt đầu từ những người thân, con cháu trong gia đình người cao tuổi. Người cao tuổi thường có tâm lý mặc cảm, tự ti trước những thay đổi về công nghệ, họ sẽ không tìm đến những người ngoài để học hỏi mà muốn học hỏi ngay từ con cháu mình. Vì vậy con cháu trong gia đình nên đặc biệt quan tâm các nhu cầu, đặc biệt nhu cầu học hỏi, sử dụng công nghệ người cao tuổi. Con cháu không chỉ giúp người cao tuổi ở những “hướng dẫn đầu tiên” mà còn nên giúp đỡ ông bà, cha mẹ bằng cách tìm, biên soạn những tài liệu hướng dẫn tối giản, trực quan giúp ông bà, cha mẹ mình tiếp cận công nghệ nhanh và hiệu quả nhất.
Đến với cách mạng 4.0 và thời đại bùng nổ thông tin, người cao tuổi cũng đặc biệt quan tâm đến nhiều thông tin khác nhau và nhu cầu thông tin, giải trí ngày càng tăng lên. Trước đây, người cao tuổi là nhóm xã hội đọc báo in, xem ti vi nhiều nhất và ngày nay thói quen đọc báo, xem ti vi của người cao tuổi không thay đổi. Do có nhiều thời gian, nên văn hóa đọc, nghe, xem của người cao tuổi vẫn thường xuyên hơn so với những người trẻ tuổi bận rộn công việc, kiếm sống và các mối quan tâm đến sự nghiệp.
Tuy nhiên không phải người cao tuổi nào cũng có đầy đủ các thiết bị thông minh, ti vi kết nối mạng, đủ điều kiện kinh tế trả phí dịch vụ thông tin. Thực tế thì những chiếc điện thoại thông minh, những chiếc Ipad, Galaxy Tab, những chiếc Smart ti vi màn hình lớn… sẽ đem lại rất nhiều lợi ích cho người cao tuổi. Những người thân trong gia đình nên hỗ trợ người cao tuổi để có các thiết bị thông minh, kết nối được thông tin, đáp ứng như cầu người cao tuổi.
Trên thực tế với sự bùng nổ thông tin như hiện nay thì nhu cầu tiếp cận thông tin của người cao tuổi rất lớn, không chỉ dừng ở những thông tin chính trị, thời sự như trước mà khi có thời gian người cao tuổi sẽ tìm đến “kho tàng tri thức nhân loại” thông qua mạng internet để thỏa mãn nhận thức và ứng dụng tri thức trong cuộc sống của mình. Cái thời lên thư viện đọc sách, chuyền tay nhau sách quý, xem nhờ ti vi hàng xóm, thuê băng video về nhà xem rồi đổi ở cửa hàng băng đĩa dường như đã lùi xa và chỉ là lịch sử về những giai đoạn khó khăn cùng đất nước. Thế hệ người cao tuổi ngày nay đã hoàn toàn khác, họ có thể ngồi hàng giờ, hàng ngày trên mạng để tìm, tải, chia sẻ các tác phẩm mình yêu thích, nhâm nhi chén trà, ly rượu, thưởng thức các sản phẩm văn hóa Việt Nam và thế giới một cách đầy đủ nhất, đồng thời ở những không gian, thời gian họ cảm thấy vui vẻ, thoải mái nhất.
Khi thông tin, giải trí ngày càng trở thành “liều thuốc bổ” đặc biệt với người cao tuổi giúp người cao tuổi sống vui, sống khỏe, sống có ích, thì người cao tuổi không bao giờ có ý định quay lưng lại công nghệ hay cách mạng 4.0. Công nghệ cũng đang ngày càng xâm nhập sâu, rộng hơn trong đời sống người cao tuổi. Những hình ảnh tự chụp, video tự quay, các buổi livestream sinh hoạt các hội nhóm, câu lạc bộ của người cao tuổi ngày càng xuất hiện với tần suất dày đặc hơn trên mạng xã hội. Người cao tuổi cũng bắt đầu có những thần tượng (Idol) riêng của mình trên mạng xã hội, cũng làm quen, kết bạn khắp mọi miền đất nước và chia sẻ những sở thích, giá trị riêng của nhóm mình.
Bên cạnh số đông người cao tuổi, thì vẫn có một bộ phận người cao tuổi thờ ơ với công nghệ mới với nhiều lý do khác nhau. Cũng không hẳn đó là những người cao tuổi thuộc nhóm “bảo thủ”. Xã hội người cao tuổi hay xã hội người trẻ tuổi luôn phong phú, đa dạng với những con người với nhu cầu và sắc thái văn hóa khác nhau cần được xã hội tôn trọng. Một số người cao tuổi từ chối công nghệ mới khi muốn nghỉ ngơi, thanh thản, làm các việc yêu thích mà không bị quấy rầy. Có những người không muốn lệ thuộc công nghệ, muốn “sống chậm”, gần gũi, chăm sóc con cái trong gia đình, gần gũi thiên nhiên… Quyền của người cao tuổi cần được gia đình và xã hội đảm bảo. Tuy nhiên không vì vậy mà chúng ta không tạo những điều kiện và cơ hội tốt nhất cho người cao tuổi tiếp cận, sử dụng công nghệ.
Nhu cầu sử dụng công nghệ cũng phát sinh từ chính công nghệ, khi công nghệ ngày càng thông minh có nhiều tiện ích, tiện lợi, ứng dụng giải quyết hiệu quả những vấn đề trong cuộc sống con người thì mọi người sẽ tìm đến, học hỏi, sử dụng công nghệ. Người cao tuổi cũng vậy. Sự bắt đầu có thể khó khăn, có những rào cản với người cao tuổi đến với công nghệ, tuy nhiên xã hội cần nhìn nhận đúng vấn đề, tạo điều kiện, hỗ trợ người cao tuổi tiếp cận công nghệ. Những lớp học về sử dụng công nghệ cho người cao tuổi ở Việt Nam còn rất ít gặp, không có học viên tuy nhiên các mô hình đào tạo này sẽ lại trở nên rất cần thiết cho tương lai khi ngày càng có nhiều người cao tuổi hơn trong xã hội.
Tận dụng ưu điểm công nghệ, hạn chế mặt trái công nghệ, tiếp cận, sử dụng công nghệ trên cơ sở đảm bảo sức khỏe, phù hợp điều kiện người cao tuổi và tăng cường hỗ trợ tối đa cho người cao tuổi đến với cách mạng 4.0 là một trong những chủ đề quan trọng cần tiếp tục bàn luận để xây dựng các chính sách an sinh xã hội hiệu quả đối với người cao tuổi trong thời đại 4.0.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Chưa cần bàn đến những phần mềm, ứng dụng phức tạp hay những vấn đề lập trình mà ngay trong quá trình chuyển đổi số cũng có không ít người cao tuổi gặp khó khăn khi tiếp cận, sử dụng dịch vụ công trên môi trường số. Tất cả những câu chuyện từ việc tài khoản điện tử, mua hàng, đặt hàng, thanh toán trên mạng, người cao tuổi đều phải tự học, tìm hiểu hoặc nhờ con cháu chỉ dẫn…Thực tế cho thấy nếu người cao tuổi không thể sử dụng các dịch vụ công đó họ sẽ dần trở thành nhóm yếu thế, thậm chí là ngoài lề trong xã hội số.
Tuy nhiên thực tế chứng minh nhiều thế hệ trước đây giao tiếp với người ở xa chỉ thông qua viết thư tay, gửi bưu điện, sang trọng hơn thì hẹn giờ nhau rồi gọi nhờ điện thoại cố định… Hiện nay thì những phương thức liên lạc ấy trở nên quá xa lạ, lạ lẫm, thậm chí chỉ còn có trong các tác phẩm văn học, nghệ thuật. Cũng chẳng có mấy người cao tuổi nào trong thế hệ ngày nay không biết sử dụng điện thoại di động, điện thoại thông minh, nhắn tin, chat, gọi video call… Vậy thì không thể nói người cao tuổi là nhóm bên lề của công nghệ số.
Sự học hỏi công nghệ của con người là không giới hạn, kể cả với người cao tuổi. Với những đặc trưng tuổi tác đặc thù, người cao tuổi đến với công nghệ sẽ không nhanh nhẹn như người trẻ tuổi mà cần có thời gian nghiên cứu, học hỏi, thích ứng với công nghệ dài hơn. Một khi làm chủ được những vấn đề kỹ thuật thì người cao tuổi lại sử dụng công nghệ đôi khi còn nhiều hơn người trẻ tuổi. Như sử dụng mạng facebook là một ví dụ. Khi mạng xã hội facebook hình thành 20 năm trước (2004) thì không có mấy người trung niên hay cao tuổi quan tâm, chủ yếu đó là sân chơi của những người trẻ tuổi, kết nối, tương tác và chia sẻ thông tin. Tuy nhiên hiện nay, facebook lại vượt qua hình dung của những người tạo ra ban đầu khi đó là hình thức giao tiếp khá phổ biến của người cao tuổi không phân biệt nghề nghiệp, nông thôn hay thành thị. Ngày càng có nhiều người cao tuổi có tài khoản facebook, sử dụng facebook không phải là nhu cầu đọc thông tin, chia sẻ của những người trẻ mà người cao tuổi hoàn toàn chủ động trong “cuộc chơi” mạng xã hội của mình: tìm kiếm bạn bè, thành lập hội nhóm, tương tác, chia sẻ thông tin, sáng tạo các sản phẩm văn hóa. Có nhiều thời gian rỗi hơn, thậm chí người cao tuổi có thể viết, chia sẻ các dòng trạng thái, hình ảnh, video hàng ngày nhiều hơn rất nhiều so với người trẻ tuổi.
Những người trẻ tuổi dùng Zalo để gọi điện, gửi tài liệu, nhắn tin phục vụ công việc và giao lưu, tuy nhiên với người cao tuổi thì tính năng video-call lại được sử dụng rất nhiều. Với họ tính năng này trở nên hữu hiệu vừa miễn phí lại vừa hạn chế đi lại trong khi vẫn thấy được hình ảnh người thân, bạn bè hàng ngày.
Câu chuyện công nghệ không phải là khó khăn là cánh cửa đóng lại với người cao tuổi mà thực tế nó còn căn cứ vào như cầu sử dụng của người cao tuổi. Người cao tuổi ý thức việc học và sử dụng công nghệ khi họ cảm thấy hữu ích. Người cao tuổi dường như ít sử dụng nền tảng Tiktok không phải do công nghệ khó mà là do họ cảm thấy tiktok chưa thực sự hữu ích, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu ở tuổi “sống chậm” của họ. Còn một khi có những công nghệ, ứng dụng phù hợp thì sẽ có những người cao tuổi tiên phong học hỏi, sử dụng rồi lan tỏa trong các nhóm người cao tuổi.
Bên cạnh việc chủ động học hỏi của người cao tuổi đối với công nghệ thì người cao tuổi rất cần sự trợ giúp của những người trẻ tuổi, đặc biệt là những hướng dẫn đầu tiên về sử dụng phần mềm, ứng dụng hay thiết bị thông minh. Những sự hỗ trợ nên bắt đầu từ những người thân, con cháu trong gia đình người cao tuổi. Người cao tuổi thường có tâm lý mặc cảm, tự ti trước những thay đổi về công nghệ, họ sẽ không tìm đến những người ngoài để học hỏi mà muốn học hỏi ngay từ con cháu mình. Vì vậy con cháu trong gia đình nên đặc biệt quan tâm các nhu cầu, đặc biệt nhu cầu học hỏi, sử dụng công nghệ người cao tuổi. Con cháu không chỉ giúp người cao tuổi ở những “hướng dẫn đầu tiên” mà còn nên giúp đỡ ông bà, cha mẹ bằng cách tìm, biên soạn những tài liệu hướng dẫn tối giản, trực quan giúp ông bà, cha mẹ mình tiếp cận công nghệ nhanh và hiệu quả nhất.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Đến với cách mạng 4.0 và thời đại bùng nổ thông tin, người cao tuổi cũng đặc biệt quan tâm đến nhiều thông tin khác nhau và nhu cầu thông tin, giải trí ngày càng tăng lên. Trước đây, người cao tuổi là nhóm xã hội đọc báo in, xem ti vi nhiều nhất và ngày nay thói quen đọc báo, xem ti vi của người cao tuổi không thay đổi. Do có nhiều thời gian, nên văn hóa đọc, nghe, xem của người cao tuổi vẫn thường xuyên hơn so với những người trẻ tuổi bận rộn công việc, kiếm sống và các mối quan tâm đến sự nghiệp.
Tuy nhiên không phải người cao tuổi nào cũng có đầy đủ các thiết bị thông minh, ti vi kết nối mạng, đủ điều kiện kinh tế trả phí dịch vụ thông tin. Thực tế thì những chiếc điện thoại thông minh, những chiếc Ipad, Galaxy Tab, những chiếc Smart ti vi màn hình lớn… sẽ đem lại rất nhiều lợi ích cho người cao tuổi. Những người thân trong gia đình nên hỗ trợ người cao tuổi để có các thiết bị thông minh, kết nối được thông tin, đáp ứng như cầu người cao tuổi.
Trên thực tế với sự bùng nổ thông tin như hiện nay thì nhu cầu tiếp cận thông tin của người cao tuổi rất lớn, không chỉ dừng ở những thông tin chính trị, thời sự như trước mà khi có thời gian người cao tuổi sẽ tìm đến “kho tàng tri thức nhân loại” thông qua mạng internet để thỏa mãn nhận thức và ứng dụng tri thức trong cuộc sống của mình. Cái thời lên thư viện đọc sách, chuyền tay nhau sách quý, xem nhờ ti vi hàng xóm, thuê băng video về nhà xem rồi đổi ở cửa hàng băng đĩa dường như đã lùi xa và chỉ là lịch sử về những giai đoạn khó khăn cùng đất nước. Thế hệ người cao tuổi ngày nay đã hoàn toàn khác, họ có thể ngồi hàng giờ, hàng ngày trên mạng để tìm, tải, chia sẻ các tác phẩm mình yêu thích, nhâm nhi chén trà, ly rượu, thưởng thức các sản phẩm văn hóa Việt Nam và thế giới một cách đầy đủ nhất, đồng thời ở những không gian, thời gian họ cảm thấy vui vẻ, thoải mái nhất.
Khi thông tin, giải trí ngày càng trở thành “liều thuốc bổ” đặc biệt với người cao tuổi giúp người cao tuổi sống vui, sống khỏe, sống có ích, thì người cao tuổi không bao giờ có ý định quay lưng lại công nghệ hay cách mạng 4.0. Công nghệ cũng đang ngày càng xâm nhập sâu, rộng hơn trong đời sống người cao tuổi. Những hình ảnh tự chụp, video tự quay, các buổi livestream sinh hoạt các hội nhóm, câu lạc bộ của người cao tuổi ngày càng xuất hiện với tần suất dày đặc hơn trên mạng xã hội. Người cao tuổi cũng bắt đầu có những thần tượng (Idol) riêng của mình trên mạng xã hội, cũng làm quen, kết bạn khắp mọi miền đất nước và chia sẻ những sở thích, giá trị riêng của nhóm mình.
Bên cạnh số đông người cao tuổi, thì vẫn có một bộ phận người cao tuổi thờ ơ với công nghệ mới với nhiều lý do khác nhau. Cũng không hẳn đó là những người cao tuổi thuộc nhóm “bảo thủ”. Xã hội người cao tuổi hay xã hội người trẻ tuổi luôn phong phú, đa dạng với những con người với nhu cầu và sắc thái văn hóa khác nhau cần được xã hội tôn trọng. Một số người cao tuổi từ chối công nghệ mới khi muốn nghỉ ngơi, thanh thản, làm các việc yêu thích mà không bị quấy rầy. Có những người không muốn lệ thuộc công nghệ, muốn “sống chậm”, gần gũi, chăm sóc con cái trong gia đình, gần gũi thiên nhiên… Quyền của người cao tuổi cần được gia đình và xã hội đảm bảo. Tuy nhiên không vì vậy mà chúng ta không tạo những điều kiện và cơ hội tốt nhất cho người cao tuổi tiếp cận, sử dụng công nghệ.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Nhu cầu sử dụng công nghệ cũng phát sinh từ chính công nghệ, khi công nghệ ngày càng thông minh có nhiều tiện ích, tiện lợi, ứng dụng giải quyết hiệu quả những vấn đề trong cuộc sống con người thì mọi người sẽ tìm đến, học hỏi, sử dụng công nghệ. Người cao tuổi cũng vậy. Sự bắt đầu có thể khó khăn, có những rào cản với người cao tuổi đến với công nghệ, tuy nhiên xã hội cần nhìn nhận đúng vấn đề, tạo điều kiện, hỗ trợ người cao tuổi tiếp cận công nghệ. Những lớp học về sử dụng công nghệ cho người cao tuổi ở Việt Nam còn rất ít gặp, không có học viên tuy nhiên các mô hình đào tạo này sẽ lại trở nên rất cần thiết cho tương lai khi ngày càng có nhiều người cao tuổi hơn trong xã hội.
Tận dụng ưu điểm công nghệ, hạn chế mặt trái công nghệ, tiếp cận, sử dụng công nghệ trên cơ sở đảm bảo sức khỏe, phù hợp điều kiện người cao tuổi và tăng cường hỗ trợ tối đa cho người cao tuổi đến với cách mạng 4.0 là một trong những chủ đề quan trọng cần tiếp tục bàn luận để xây dựng các chính sách an sinh xã hội hiệu quả đối với người cao tuổi trong thời đại 4.0.
