Nhiều quan niệm cho rằng người già nghỉ hưu thì ở nhà giúp đỡ con cái việc nhà, đi chơi, vui vẻ, lạc quan, hưởng thụ cuộc sống, tuy nhiên thực tế lại không phải người cao tuổi nào cũng được như vậy. Người cao tuổi, cùng với sự biến đổi về tuổi tác là các vấn đề sức khỏe, thể chất, điều kiện sống và những những mối quan hệ, trong trạng thái chưa thể thích nghi với sự thay đổi người cao tuổi có nguy cơ rơi vào trạng thái khủng hoảng tâm lý, tinh thần. Theo các nghiên cứu khoa học, sự khủng hoảng tâm lý của người cao tuổi có thể bắt đầu từ giai đoạn cuối tuổi trung niên và kéo dài, đặc biệt trở nên nghiêm trọng hơn trong các giai đoạn sau khi sức khỏe người cao tuổi suy giảm, gặp nhiều tình trạng ốm đau, bệnh tật, giảm năng lực nhận thức, năng lực kiểm soát hành vi. Nếu không biết cách điều chỉnh suy nghĩ, hành vi, lối sống và tiếp nhận sự trợ giúp cần thiết của gia đình, cộng đồng, xã hội, người cao tuổi sẽ gặp nhiều nguy cơ trực tiếpđối với sức khỏe thể chất và tinh thần.

Thực tế hiện nay ở nước ta vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu khoa học mang tính liên ngành về khủng hoảng tâm lý người cao tuổi. Trên thế giới thì những nghiên cứu trong lĩnh vực lão khoa, bao gồm vấn đề khủng hoảng tâm lý của người cao tuổi đã được thực hiện khá nhiều cả trên phương diện lý thuyết và lâm sàng. Nhiều nghiên cứu bắt đầu từ lĩnh vực y tế, sức khỏe và sau đó thì được mở rộng hơn trong tâm lý và xã hội học. Về cơ bản, những cái kết quả nghiên cứu chỉ ra khi chuẩn bị hoặc bước sang tuổi già (tùy vào chuẩn mực mỗi quốc gia) thì hầu hết người cao tuổi đều trải qua những sự biến đổi khá nhanh và mạnh cả về bản thân (sức khỏe, tâm sinh lý, nhận thức…) và môi trường sống (gia đình, xã hội, các mối quan hệ…) dẫn đến tình trạng khủng hoảng tuổi già.
 

Ảnh minh họa, nguồn Internet

Cũng không ít trường hợp, con người khủng hoảng tuổi già ngay khi họ chưa phải là người cao tuổi do sức khỏe, tâm lý và những suy nghĩ tuổi già xuất hiện khá sớm. Thực tế giai đoạn cuối tuổi trung niên, sức khỏe thể chất con người có xu hướng giảm đi đẫn đến tình trạng họ buộc phải suy nghĩ về tuổi già. Cũng có trường hợp, mặc dù rất khỏe mạnh, nhưng những người trung niên vẫn phải suy nghĩ về tuổi già khi học gặp những thay đổi từ môi trường sống, giao tiếp xã hội như ít nhận được sự quan tâm của người khác hơn, ít được đồng nghiệp tôn trọng, lắng nghe ý kiến, thái độ xa dần của những người trẻ tuổi trong một môi trường giao tiếp nào đó…

Sự khủng hoảng tâm lý tuổi tác thường trở nên nghiêm trọng khi con người bị động, chưa chuẩn bị được tâm thế đối mặt mà đã chạm vào cái ngưỡng của tuổi tác. Nhiều trẻ em thường bị “shock” khi người lớn ứng xử với các em như với người lớn. Hay nhiều bạn vị thành niên đã có phản ứng chống đối khi bị mọi người xem là người trưởng thành… Đối với người cao tuổi cũng vậy, sự khủng hoảng phát sinh khi họ nghĩ họ “chưa già”, trong khi xã hội lại coi họ là người “già”.

Hầu hết mọi người ở giai đoạn “khủng hoảng tuổi già” đều có những biểu hiện “nặng”, “nhẹ”, “ít”, “nhiều” khác nhau, tuy thuộc đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức và môi trường sống. Tuy nhiên mẫu số chung vẫn là tâm trạng cô đơn. Đa phần người cao tuổi cho rằng họ có thể đã “rất có giá trị” trong mặt người khác trước đây, trong khi đến tuổi già thì lại “không còn giá trị”. Đặc biệt giai đoạn trung niên lại là giai đoạn sung sức nhất của con người về lao động, trí tuệ, sự nghiệp, cống hiến, sự khẳng định vị thế trong các mối quan hệ xã hội. Sự “bàn giao” công việc giữa tuổi trung niên và tuổi già lại thường diễn ra nhanh chóng, thiếu đi sự chuẩn bị cần thiết, người cao tuổi với nhứng thay đổi đột ngột thường rơi vào trạng thái bị hụt hẫng, khó có thể tim thấy sự cân bằng về tâm lý.

Tâm lý “người thừa” ngày càng lớn lên khi người cao tuổi không còn là trung tâm của các mối quan hệ xung quanh nữa. Người cao tuổi cũng không còn thái độ “phản kháng” như thời gian đầu rơi vào khủng hoảng mà cùng với năm tháng, sự khủng hoảng tăng lên, họ trở nên co cụm, biệt lập và xa lánh mọi người hơn. Khi có những vấn đề về sức khỏe, người cao tuổi sẽ càng rơi vào trạng thái “chấp nhận” và “buông bỏ mọi thứ”.  Hậu quả của sự khủng hoảng cũng đẩy không ít người cao tuổi đến với trạng thái bi quan, chán đời và chọn cho mình cuộc sống một mình để không làm ảnh hưởng đến con, cháu và người khác.
 

Ảnh minh họa, nguồn Internet

Ở giai đoạn khủng hoảng người già, người cao tuổi rất cần sự trợ giúp của gia đình và xã hội để có thể cân băng tâm lý và cuộc sống. Trong gia đình, con, cháu phải là những người đầu tiên ý thức về sự trợ giúp bố mẹ khi đang ở trang thái “khủng hoảng tuổi già”. Muốn vậy con, cháu phải có đầy đủ những kiến thức về tuổi già, những kỹ năng chăm sóc người cao tuổi, đồng thời có những tác động tâm lý tích cực đến người cao tuổi. Người cao tuổi rất cần sự tôn trọng, nên con, cháu phải đặc biệt coi trọng quá trình giao tiếp với người cao tuổi, trên cơ sở tôn trọng nhu cầu, sở thích, tôn trọng ý kiến người cao tuổi, khuyến khích người cao tuổi trong những kế hoạch “sống vui”, “sống khỏe” của tuổi già.

Chúng ta thường nói khủng hoảng người già theo ngôn ngữ dân gian là “bệnh già”. Tuy nhiên nếu là “bệnh” thì công tác “điều trị” bệnh để “khỏi” bệnh là đặc biệt quan trọng. Bệnh già thường biểu hiện bằng tâm lý cô đơn, lo sợ, thiếu tự tin, mặc cảm…Đồng thời người cao tuổi cũng thường cả nghĩ, họ nghĩ rất nhiều mà dường như không dừng lại được từ bản thân, gia đình đến họ hàng, dòng tộc, nghĩa cả đến sự luân hồi hay cuộc sống ở thế giới bên kia…Chính những ý nghĩa vô định và phức tạp đôi khi là tác nhân làm “bệnh già” trở nên nặng hơn khi họ rơi vào trầm cảm, buồn bã hay chán nản. Bệnh già cũng làm người cao tuổi trở nên “khó tính” hơn và cách ứng xử cũng có thể khác nhiều so với người trẻ tuổi.

Hiểu về “bệnh già”, người con, người cháu trong gia đình có trách nhiệm phải trở thành những bác sĩ tinh thần của người cao tuổi. Nếu con, cháu không quan tâm hoặc bỏ mặc người cao tuổi thì diễn biến tâm lý tiêu cực của người cao tuổi lại tăng cao, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người cao tuổi mà còn gây ra xung đột thế hệ và khủng hoảng gia đình nghiêm trọng hơn. Tình trạng khó hoặc không thể đối thoại thế hệ trong gia đình sẽ tạo nên khoảng cách thế hệ ngày càng lớn hơn, nên dù cùng chung sống hoặc ở riêng thì người cao tuổi cũng trở nên xa rời con, cháu mình và ngược lại. Đó cũng là tâm lý rất là nặng nề cho cả người cao tuổi và cả người trẻ tuổi. Đeo bám tâm lý nặng nề khi nghĩ về bố mẹ mình, chính những người trẻ tuổi cũng bị ảnh hưởng trực tiếp đến lao động, công việc và các mối quan hệ trong cuộc sống. Và trong trường hợp này người trẻ tuổi cũng rơi vào “khủng hoảng tâm lý” khi cho rằng bố, mẹ không còn hiểu mình hay bỏ quên mình, không quan tâm đến mình. 

Về cơ bản, người cao tuổi không có tâm lý muốn “dựa dẫm” con cháu. Khi suy nghĩ phải “dựa dẫm” con, cháu, thì họ sẽ càng thấy họ già và vô dụng. Hầu hết người cao tuổi đều có tâm lý chứng minh mình “chưa già” nên vẫn cố gắng làm việc và tỏ ra không cần sự trợ giúp từ phía con, cháu. Một trong những điểm quan trọng của sự “khủng hoảng tuổi già” chính là khi người cao tuổi đánh mất vị thế và trở nên phụ thuộc. Vì vậy khi con, cháu là những người “tâm lý” thì không được xâm hại hoặc tìm cách tước đi vị thế của người cao tuổi. Trái lại, con, cháu luôn phải có ý thức tìm cách nâng vị thế người cao tuổi, bù đắp lại những cái mối quan hệ xã hội mà người cao tuổi đã mất đi, hoặc không còn vị thế trong các mối quan hệ xã hội trước đây nữa. Người cao tuổi nghỉ hưu, buông xả những thứ thuộc về công danh, tiền tài, địa vị, quỹ thời gian tăng lên, nhu cầu hướng vào các quan hệ gia đình nhiều hơn vì vậy con, cháu bên cạnh sự quan tâm, thăm hỏi, tâm sự, phải cố gắng tìm ra những việc làm có ý nghĩa, khuyến khích cha mẹ mình làm những việc đó.

Đối với người cao tuổi để đối phó với khủng hoảng tuổi già, cần phải có sự chuẩn bị sớm về các điều kiện vật chất, tài chính, bên cạnh đó là sự rèn luyện sức khỏe và suy nghĩ lạc quan. Trong xã hội hiện đại, người cao tuổi phải có suy nghĩ tự chủ, nâng cao giá trị của sự tự chủ trong tuổi già để giảm bớt sựu lệ thuộc vào gia đình và xã hội. Thực tế hiện nay vẫn có rất nhiều người cao tuổi vượt qua được sự khủng hoảng tâm lý, họ tiếp tục lao động, cống hiến, sống vui, sống khỏe, thậm chí tiếp tục hỗ trợ được con cháu cả về vật chất, công việc và tinh thần. Quan trọng nhất là họ có thể sống vui vẻ, lạc quan phù hợp với lứa tuổi của mình.
 

Ảnh minh họa, nguồn Internet
 

Dân số ngày càng già hóa, tuổi thọ con người ngày càng tăng cao và tỷ lệ người cao tuổi ngày càng tăng lên trong cơ cấu dân số, một xã hội nhiều người gia đang định hình ở Việt Nam. Cần phải tăng cường việc tuyên truyền đưa những kiến thức người già, khủng hoảng tuổi già rộng rãi hơn trong xã hội, tăng cười sự đối thoại thế hệ trong gia đình, cộng đồng, thảo luận nhiều hơn những vấn đề người già trên những diễn đàn thông tin đại chúng. Sự đối thoại bình đẳng và thông hiểu mang tính tích cực sẽ tạo ra những hiệu ứng xã hội tích cực hướng về người cao tuổi.

Xã hội truyền thống Việt Nam dựa trên nguyên tắc “trọng lão, trọng xỉ”, tôn trọng “lão nông tri điền” , người càng già càng có vị thế trong gia đình và xã hội, nhất là tiếng nói người cao tuổi luôn mang ý nghĩa quyết định từ việc nhà đến việc nước. Trong mô hình xã hội đó, người cao tuổi ít khi rơi vào trạng thái khủng hoảng tâm lý. Các buổi lễ “mừng thọ”, “lên lão” được mô tả trong sách xưa là những nghi thức, nghi lễ cầu kỳ thể hiện sự tôn vinh của con, cháu, cộng đồng đối với người cao tuổi. Bài học của xã hội truyền thống vẫn mang nhiều giá trị trong xã hội hiện đại. Ngày nay cơ hội đóng góp của người cao tuổi còn nhiều hơn so với xã hội trước đây khi học có điều kiện được chăm sóc tích cực về sức khỏe và y tế. Bên cạnh đó, trong thời đại bùng nổ thông tin chúng ta có thể dễ dàng tiếp cận cách thông tin để tự nâng cao kiến thức, kỹ năng chăm sóc người cao tuổi. Người trẻ tuổi nào cũng sẽ trở thành người cao tuổi, cũng sẽ trải qua giai đoạn “khủng hoảng tâm lý” tuổi già, nên cũng cần chuẩn bị cho nhình những điều kiện vật chất, tinh thần ở tuổi già và quan trọng nhất là sự lạc quan, yêu đời để nuôi dưỡng sự thanh xuân trong tâm hồn mình, tiếp tục lao động, cống hiến cho gia đình và xã hội.

Theo doithoaiphattrien.vn