Nghị định này sẽ thay thế Nghị định 166/2013 sau 12 năm áp dụng. Nghị định 296 được đánh giá có nhiều điểm đổi mới quan trọng, tháo gỡ những vướng mắc trong công tác cưỡng chế, đồng thời tăng tính minh bạch và hiệu quả trong thực thi pháp luật.

Một trong những thay đổi đáng chú ý là cho phép áp dụng linh hoạt, đồng thời nhiều biện pháp cưỡng chế thay vì phải tuân thủ trình tự cứng nhắc như trước đây.

Trước kia, cơ quan thực thi buộc phải khấu trừ tiền lương, thu nhập hoặc tiền trong tài khoản trước, chỉ khi không thực hiện được mới chuyển sang kê biên tài sản, điều này có thể tạo kẽ hở để người vi phạm tẩu tán tài sản.

Từ năm 2026, người có thẩm quyền có thể áp dụng một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế cùng lúc nếu xét thấy cần thiết. Bốn biện pháp vẫn được giữ nguyên gồm khấu trừ một phần lương hoặc thu nhập, khấu trừ tiền từ tài khoản, kê biên tài sản để bán đấu giá và thu giữ tài sản đang do cá nhân, tổ chức khác nắm giữ trong trường hợp có hành vi tẩu tán.

Ảnh minh họa

So với quy định hiện hành, Nghị định 296 bổ sung thêm các đối tượng bị áp dụng cưỡng chế như hộ gia đình, hộ kinh doanh, tổ hợp tác và cộng đồng dân cư.

Quy định mới xác lập nguyên tắc ưu tiên xử lý tài sản chung trước, nếu không đủ thì tiếp tục cưỡng chế đến tài sản riêng của từng thành viên, nhằm ngăn chặn tình trạng tách tài sản để trốn tránh nghĩa vụ nộp phạt.

Với hộ kinh doanh và hộ gia đình, chủ hộ cùng các thành viên phải chịu trách nhiệm bằng tài sản riêng nếu tài sản chung không đủ. Đối với tổ hợp tác, các thành viên liên đới chịu trách nhiệm theo tỷ lệ góp vốn hoặc theo thỏa thuận hợp đồng.

Nghị định cũng siết chặt kỷ luật tài chính đối với cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang và các tổ chức chính trị khi bị cưỡng chế, theo đó tuyệt đối không được sử dụng ngân sách nhà nước để nộp phạt. Các đơn vị vi phạm phải tự bảo đảm nguồn tiền hợp pháp khác để thi hành quyết định, qua đó nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu.

Một điểm mới khác là mở rộng phạm vi khấu trừ tiền gửi nhằm hạn chế việc tẩu tán tài sản. Thay vì chỉ áp dụng với tài khoản tại tổ chức tín dụng trong nước, Nghị định 296 cho phép cưỡng chế cả tiền gửi tại Kho bạc Nhà nước và chi nhánh ngân hàng nước ngoài ở Việt Nam.

Quy định này tạo cơ sở pháp lý đầy đủ để xử lý các trường hợp có dòng tiền luân chuyển qua nhiều kênh tài chính.

Đặc biệt, Nghị định mới thiết lập kỷ luật thời gian chặt chẽ trong việc cung cấp thông tin tài khoản. Cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế phải cung cấp thông tin tài khoản trong vòng 3 ngày làm việc kể từ khi có yêu cầu.

Trường hợp chưa có thông tin, cơ quan chức năng được quyền yêu cầu ngân hàng hoặc Kho bạc Nhà nước cung cấp. Việc quy định rõ thời hạn giúp ngăn chặn tình trạng trì hoãn, chuyển dịch dòng tiền, đồng thời nâng cao hiệu quả thu hồi tiền phạt cho ngân sách nhà nước.