Nhà sách không chỉ bán sách
Đăng lúc: 2025-09-18 16:08:53
|
Bởi: admin
|
Lượt xem: 15
|
Chuyên mục: Tin 24h
LTS: Trong nhận thức của số đông người dân, nhà sách vốn dĩ là không gian tri thức, nơi lưu giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa đọc, gắn liền với sách, vở, thiết bị dạy học, những mặt hàng cốt lõi phục vụ trực tiếp cho việc dạy và học. Thế nhưng, cùng với quá trình phát triển kinh tế thị trường, nhiều năm gần đây, mô hình kinh doanh nhà sách đã thay đổi đáng kể. Không ít nhà sách hiện nay không chỉ dừng lại ở việc bày bán sách giáo khoa, sách tham khảo, văn phòng phẩm, mà còn mở rộng sang các lĩnh vực khác: từ đồ chơi trẻ em, ba lô, túi xách, văn hóa phẩm cho đến bánh kẹo, đồ lưu niệm, thậm chí cả những sản phẩm gia dụng. Chính sự đa dạng hóa này tạo nên bức tranh phức hợp, vừa phản ánh xu thế kinh doanh mới, vừa đặt ra nhiều vấn đề pháp lý, xã hội và khoa học cần được mổ xẻ, phân tích, đánh giá.
Nhà sách vốn mang sứ mệnh đặc thù, là không gian giáo dục văn hóa, là nơi vun đắp thói quen đọc sách và định hướng giá trị cho thế hệ trẻ.
Nếu nhìn từ góc độ thị trường, việc các nhà sách mở rộng danh mục hàng hóa được xem là một chiến lược nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng phong phú của khách hàng, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt với thương mại điện tử và chuỗi siêu thị tổng hợp. Khi người tiêu dùng bước chân vào một nhà sách, họ không chỉ kỳ vọng tìm thấy cuốn sách yêu thích mà còn có thể mua thêm đồ dùng học tập, quà tặng cho con trẻ, thậm chí một số vật dụng thiết yếu trong gia đình. Điều này giúp tăng sức hút, giữ chân khách hàng lâu hơn và tạo ra doanh thu bù đắp cho sự sụt giảm lợi nhuận từ sách, một mặt hàng vốn chịu nhiều áp lực từ tình trạng in lậu, vi phạm bản quyền và thói quen đọc suy giảm. Nhìn ở khía cạnh kinh tế, đó là một sự thích nghi tất yếu.
Nghi vấn hệ thống nhà sách mang thương hiệu ZoZo (Phú Thọ) có dấu hiệu vi phạm các quy định của pháp luật trong lĩnh vực kinh doanh hàng tiêu dùng.Tuy nhiên, chính sự đa dạng hóa này cũng tạo ra những hệ lụy đáng quan ngại. Trước hết, nhà sách vốn mang sứ mệnh đặc thù, là không gian giáo dục văn hóa, là nơi vun đắp thói quen đọc sách và định hướng giá trị cho thế hệ trẻ. Khi quầy kệ sách bị lấn át bởi hàng loạt sản phẩm ngoài lĩnh vực giáo dục, đặc biệt là những món đồ chơi bắt mắt hay bánh kẹo đủ màu sắc, chức năng giáo dục ấy dễ bị phai mờ. Trẻ em đến nhà sách không còn tập trung vào sách vở mà bị cuốn hút bởi những sản phẩm giải trí tiêu dùng. Đây là một sự lệch chuẩn về định vị văn hóa, biến nhà sách từ một “thiết chế văn hóa” thành một “điểm bán lẻ hỗn hợp”, trong đó tri thức chỉ còn là một trong nhiều loại hàng hóa, thậm chí có nguy cơ bị che khuất.
Sản phẩm hàng hoá chi chít chữ nước ngoài (chữ tượng hình), không nhãn phụ tiếng Việt được bày bán la liệt tại nhiều nhà sách.Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn khi khảo sát thực tế cho thấy, trong số các mặt hàng “phi sách” được bày bán tại nhiều nhà sách, có không ít sản phẩm vi phạm các quy định của pháp luật về ghi nhãn, nguồn gốc xuất xứ và tiêu chuẩn chất lượng. Những món đồ chơi trẻ em mang nhãn hiệu nước ngoài nhưng không có nhãn phụ tiếng Việt theo quy định; những sản phẩm bánh kẹo, văn phòng phẩm hoặc đồ lưu niệm không rõ nguồn gốc, tiềm ẩn nguy cơ nhập lậu; thậm chí cả các sản phẩm không có chứng nhận hợp quy theo quy chuẩn an toàn. Việc này không chỉ xâm phạm trực tiếp đến quyền lợi và sự an toàn của người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em, đối tượng khách hàng chính tại các nhà sách, mà còn đi ngược lại trách nhiệm xã hội vốn gắn liền với thương hiệu nhà sách.
Nhiều nhà sách không chỉ bán sách, mà còn bán cả hàng hoá có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu.Ở góc độ pháp lý, Luật Thương mại, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và các văn bản liên quan đã có quy định cụ thể về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong hoạt động kinh doanh hàng hóa, từ việc đảm bảo ghi nhãn bằng tiếng Việt, công khai nguồn gốc xuất xứ cho đến kiểm định chất lượng. Khi nhà sách (vốn được xem là thiết chế văn hóa giáo dục) lại tham gia phân phối những sản phẩm có dấu hiệu vi phạm pháp luật, thì mức độ tác động tiêu cực càng nghiêm trọng hơn so với một cửa hàng thông thường. Bởi lẽ, người tiêu dùng khi bước chân vào nhà sách thường mặc định tin tưởng vào uy tín và tính chuẩn mực của không gian này, ít có sự cảnh giác với nguy cơ mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng. Đây là một “niềm tin văn hóa” bị lợi dụng và lạm dụng.
Nếu phân tích dưới góc độ khoa học xã hội, có thể thấy sự chuyển đổi mô hình nhà sách phản ánh rõ xu thế thương mại hóa các không gian văn hóa trong xã hội hiện đại. Văn hóa đọc đang phải chia sẻ không gian và giá trị với những hàng hóa tiêu dùng mang tính giải trí, tiêu thụ nhanh. Điều này dẫn đến hệ quả lâu dài: sự suy yếu của thói quen đọc sách, sự giảm sút vai trò của sách như một công cụ học tập và khai sáng. Khi những giá trị tri thức bị đặt song hành, thậm chí bị lấn lướt bởi hàng hóa tiêu dùng ngắn hạn, sự phát triển nhân lực và nền tảng tri thức xã hội có nguy cơ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đây là một khía cạnh cần được nghiên cứu sâu, không chỉ từ ngành quản lý văn hóa mà còn từ cả kinh tế học, giáo dục học và xã hội học.
Ở một tầm nhìn phản biện, cần đặt câu hỏi: liệu có nên để nhà sách phát triển theo mô hình “siêu thị tổng hợp” bất chấp bản sắc văn hóa vốn có? Việc đa dạng hóa sản phẩm là quyền tự do kinh doanh, nhưng cần được điều chỉnh bởi nguyên tắc “đúng chức năng” và “đúng pháp luật”. Không thể lấy lý do cạnh tranh kinh tế để biện minh cho việc đánh mất vai trò định hướng văn hóa, càng không thể biến niềm tin xã hội vào nhà sách thành công cụ tiêu thụ hàng hóa trôi nổi, kém chất lượng. Một khi nhà sách bị thương mại hóa quá mức, niềm tin ấy sẽ suy giảm, kéo theo sự khủng hoảng về giá trị văn hóa đọc.
Để khắc phục thực trạng này, trước hết cần siết chặt công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh tại các nhà sách. Cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi bày bán sản phẩm vi phạm quy định về ghi nhãn, nguồn gốc, chất lượng. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế trách nhiệm đặc thù đối với các nhà sách, bởi đây không chỉ là đơn vị kinh doanh thuần túy mà còn là cơ sở gắn liền với giáo dục và văn hóa. Cùng với đó, các hiệp hội ngành nghề, các cơ quan truyền thông và giới khoa học cần đẩy mạnh nghiên cứu, truyền thông và kiến nghị chính sách nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa của nhà sách, không để bị hòa tan trong làn sóng thương mại hóa.
Bên cạnh sự can thiệp từ phía quản lý, trách nhiệm xã hội của chính các doanh nghiệp kinh doanh nhà sách cũng cần được nhấn mạnh. Nhà sách không thể chỉ chạy theo lợi nhuận ngắn hạn mà bỏ qua sứ mệnh lâu dài là nuôi dưỡng văn hóa đọc, định hướng giá trị cho thế hệ trẻ. Một mô hình kinh doanh bền vững không phải là mô hình kiếm lợi nhuận bằng mọi giá, mà là mô hình dung hòa được lợi ích kinh tế với trách nhiệm văn hóa - xã hội. Chỉ khi nào các nhà sách tự giác coi mình là “người gác cổng văn hóa”, tự đặt ra chuẩn mực khắt khe trong việc lựa chọn sản phẩm bày bán, thì niềm tin của cộng đồng mới được củng cố.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thương mại điện tử phát triển, nhà sách càng cần phải khẳng định vai trò khác biệt của mình, không chỉ là nơi bán lẻ hàng hóa mà là không gian văn hóa, là “địa chỉ đỏ” nuôi dưỡng tri thức và nhân cách. Muốn vậy, cần có chiến lược kinh doanh sáng tạo, lấy sách làm trung tâm, lấy trải nghiệm văn hóa đọc làm giá trị cốt lõi, thay vì để sách bị lấn át bởi những món đồ tiêu dùng ngắn hạn. Chính sự kiên định ấy mới tạo nên thương hiệu bền vững và lợi thế cạnh tranh dài hạn.
“Sự thật, “nhà sách không chỉ bán sách” là hiện tượng phản ánh sự vận động phức tạp của kinh tế thị trường và văn hóa xã hội. Tuy nhiên, bên dưới bức tranh đa dạng hóa hàng hóa ấy là những nguy cơ đáng báo động: sự thương mại hóa quá mức, sự suy giảm giá trị văn hóa đọc, nguy cơ vi phạm pháp luật về nhãn hàng hóa và quyền lợi người tiêu dùng. Bài toán đặt ra cho các nhà quản lý, giới nghiên cứu và chính các doanh nghiệp nhà sách là phải định hình lại vai trò, chức năng và chuẩn mực của nhà sách trong thời đại mới. Nhà sách có thể bán nhiều thứ, nhưng điều quan trọng hơn cả là không được đánh mất sứ mệnh cốt lõi, đó là nơi nuôi dưỡng tri thức, gìn giữ văn hóa đọc và truyền tải giá trị cho cộng đồng. Chỉ khi thực hiện được sự cân bằng ấy, nhà sách mới thực sự xứng đáng là không gian văn hóa trong xã hội tri thức, thay vì chỉ là một điểm bán lẻ đa năng trong guồng quay thương mại”, tiến sỹ Hương Giang, chuyên gia trong lĩnh vực kinh tế - tài chính, chia sẻ cùng phóng phóng viên Tạp chí điện tử Kỹ thuật Chống hàng giả và Gian lận thương mại.
Nếu phân tích dưới góc độ khoa học xã hội, có thể thấy sự chuyển đổi mô hình nhà sách phản ánh rõ xu thế thương mại hóa các không gian văn hóa trong xã hội hiện đại. Văn hóa đọc đang phải chia sẻ không gian và giá trị với những hàng hóa tiêu dùng mang tính giải trí, tiêu thụ nhanh. Điều này dẫn đến hệ quả lâu dài: sự suy yếu của thói quen đọc sách, sự giảm sút vai trò của sách như một công cụ học tập và khai sáng. Khi những giá trị tri thức bị đặt song hành, thậm chí bị lấn lướt bởi hàng hóa tiêu dùng ngắn hạn, sự phát triển nhân lực và nền tảng tri thức xã hội có nguy cơ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đây là một khía cạnh cần được nghiên cứu sâu, không chỉ từ ngành quản lý văn hóa mà còn từ cả kinh tế học, giáo dục học và xã hội học.
Ở một tầm nhìn phản biện, cần đặt câu hỏi: liệu có nên để nhà sách phát triển theo mô hình “siêu thị tổng hợp” bất chấp bản sắc văn hóa vốn có? Việc đa dạng hóa sản phẩm là quyền tự do kinh doanh, nhưng cần được điều chỉnh bởi nguyên tắc “đúng chức năng” và “đúng pháp luật”. Không thể lấy lý do cạnh tranh kinh tế để biện minh cho việc đánh mất vai trò định hướng văn hóa, càng không thể biến niềm tin xã hội vào nhà sách thành công cụ tiêu thụ hàng hóa trôi nổi, kém chất lượng. Một khi nhà sách bị thương mại hóa quá mức, niềm tin ấy sẽ suy giảm, kéo theo sự khủng hoảng về giá trị văn hóa đọc.
Để khắc phục thực trạng này, trước hết cần siết chặt công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh tại các nhà sách. Cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi bày bán sản phẩm vi phạm quy định về ghi nhãn, nguồn gốc, chất lượng. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế trách nhiệm đặc thù đối với các nhà sách, bởi đây không chỉ là đơn vị kinh doanh thuần túy mà còn là cơ sở gắn liền với giáo dục và văn hóa. Cùng với đó, các hiệp hội ngành nghề, các cơ quan truyền thông và giới khoa học cần đẩy mạnh nghiên cứu, truyền thông và kiến nghị chính sách nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa của nhà sách, không để bị hòa tan trong làn sóng thương mại hóa.
Bên cạnh sự can thiệp từ phía quản lý, trách nhiệm xã hội của chính các doanh nghiệp kinh doanh nhà sách cũng cần được nhấn mạnh. Nhà sách không thể chỉ chạy theo lợi nhuận ngắn hạn mà bỏ qua sứ mệnh lâu dài là nuôi dưỡng văn hóa đọc, định hướng giá trị cho thế hệ trẻ. Một mô hình kinh doanh bền vững không phải là mô hình kiếm lợi nhuận bằng mọi giá, mà là mô hình dung hòa được lợi ích kinh tế với trách nhiệm văn hóa - xã hội. Chỉ khi nào các nhà sách tự giác coi mình là “người gác cổng văn hóa”, tự đặt ra chuẩn mực khắt khe trong việc lựa chọn sản phẩm bày bán, thì niềm tin của cộng đồng mới được củng cố.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thương mại điện tử phát triển, nhà sách càng cần phải khẳng định vai trò khác biệt của mình, không chỉ là nơi bán lẻ hàng hóa mà là không gian văn hóa, là “địa chỉ đỏ” nuôi dưỡng tri thức và nhân cách. Muốn vậy, cần có chiến lược kinh doanh sáng tạo, lấy sách làm trung tâm, lấy trải nghiệm văn hóa đọc làm giá trị cốt lõi, thay vì để sách bị lấn át bởi những món đồ tiêu dùng ngắn hạn. Chính sự kiên định ấy mới tạo nên thương hiệu bền vững và lợi thế cạnh tranh dài hạn.
“Sự thật, “nhà sách không chỉ bán sách” là hiện tượng phản ánh sự vận động phức tạp của kinh tế thị trường và văn hóa xã hội. Tuy nhiên, bên dưới bức tranh đa dạng hóa hàng hóa ấy là những nguy cơ đáng báo động: sự thương mại hóa quá mức, sự suy giảm giá trị văn hóa đọc, nguy cơ vi phạm pháp luật về nhãn hàng hóa và quyền lợi người tiêu dùng. Bài toán đặt ra cho các nhà quản lý, giới nghiên cứu và chính các doanh nghiệp nhà sách là phải định hình lại vai trò, chức năng và chuẩn mực của nhà sách trong thời đại mới. Nhà sách có thể bán nhiều thứ, nhưng điều quan trọng hơn cả là không được đánh mất sứ mệnh cốt lõi, đó là nơi nuôi dưỡng tri thức, gìn giữ văn hóa đọc và truyền tải giá trị cho cộng đồng. Chỉ khi thực hiện được sự cân bằng ấy, nhà sách mới thực sự xứng đáng là không gian văn hóa trong xã hội tri thức, thay vì chỉ là một điểm bán lẻ đa năng trong guồng quay thương mại”, tiến sỹ Hương Giang, chuyên gia trong lĩnh vực kinh tế - tài chính, chia sẻ cùng phóng phóng viên Tạp chí điện tử Kỹ thuật Chống hàng giả và Gian lận thương mại.
