(CHG) Hàng giả, gian lận thương mại không chỉ đơn thuần là những hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh doanh, mà còn là một “căn bệnh trầm kha” gặm nhấm nền kinh tế, phá vỡ nguyên tắc cạnh tranh lành mạnh, đe dọa sức khỏe cộng đồng, làm xói mòn niềm tin xã hội và thách thức nỗ lực quản lý nhà nước. Sự tồn tại và phát triển dai dẳng của hiện tượng này đặt ra câu hỏi: đâu là nguyên nhân cốt lõi khiến nó không thể bị triệt tiêu và đâu là “thuốc đặc trị” để chữa căn bệnh này một cách bền vững.

Người tiêu dùng đang vô tình tiếp tay cho hàng giả, hàng nhái khi mua hàng trên thương mại điện tử (ảnh minh họa).

Hàng giả, gian lận thương mại không phải là hiện tượng mới mẻ, chúng đã tồn tại từ lâu và len lỏi vào hầu hết các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm, đồ uống, thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, linh kiện điện tử, vật liệu xây dựng, sách giáo khoa, thậm chí cả các loại văn bằng, chứng chỉ… đều có nguy cơ bị làm giả hoặc bị gian lận về chất lượng. Không dừng lại ở đó, khi thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, gian lận lại có thêm những hình thức tinh vi hơn như giả mạo xuất xứ, tráo đổi nhãn hiệu, lợi dụng chính sách ưu đãi thuế quan, khai báo sai về chủng loại, khối lượng hàng hóa. Nếu nhìn vào sự phổ biến của vấn nạn này, có thể thấy đây là một hiện tượng có tính chất hệ thống, liên quan đến nhiều khâu trong chuỗi giá trị: từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng. Người sản xuất bất chấp chuẩn mực đạo đức vì lợi nhuận bất chính, người kinh doanh tiếp tay để kiếm lợi ngắn hạn, còn một bộ phận người tiêu dùng vì ham rẻ hoặc thiếu cảnh giác mà vô tình trở thành “mắt xích” duy trì sự tồn tại của hàng giả. Chính vì vậy, chống hàng giả và gian lận thương mại chưa bao giờ là một trận tuyến đơn giản, mà luôn là cuộc chiến dài hơi, phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, đa tầng và kiên quyết.
Hậu quả của vấn nạn hàng giả, gian lận thương mại… để lại là khôn lường và toàn diện. Về mặt kinh tế, chúng làm méo mó môi trường cạnh tranh, gây bất bình đẳng giữa doanh nghiệp làm ăn chân chính và doanh nghiệp gian lận. Một doanh nghiệp bỏ công sức nghiên cứu, đầu tư công nghệ, xây dựng thương hiệu có thể nhanh chóng đánh mất thị phần chỉ bởi sự xuất hiện tràn lan của sản phẩm giả, sản phẩm nhái với giá rẻ và hình thức bắt mắt. Từ đó, động lực sáng tạo, đổi mới và đầu tư dài hạn bị kìm hãm, nền kinh tế mất đi sức cạnh tranh thực chất. Về mặt vĩ mô, Nhà nước thất thu thuế, phí và nguồn lực ngân sách bị bào mòn vì phải chi ra những khoản khổng lồ để kiểm tra, giám sát, điều tra và xử lý hậu quả. Gian lận thương mại trong xuất nhập khẩu còn khiến quốc gia có nguy cơ bị áp thuế trừng phạt từ các đối tác quốc tế, làm ảnh hưởng đến uy tín và vị thế thương mại toàn cầu của Việt Nam.
Hậu quả còn nghiêm trọng hơn ở phương diện xã hội. Hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng trực tiếp đe dọa sức khỏe và tính mạng của người dân. Thực phẩm giả, dược phẩm giả có thể gây ngộ độc, bệnh tật, thậm chí tử vong. Mỹ phẩm kém chất lượng gây dị ứng, ung thư da. Phân bón và thuốc bảo vệ thực vật giả hủy hoại mùa màng, đất đai, tác động tiêu cực đến an ninh lương thực. Vật liệu xây dựng, linh kiện điện tử giả có thể dẫn đến những vụ sập đổ công trình, cháy nổ gây hậu quả thương tâm. Đây là những cái giá phải trả không chỉ bằng tiền bạc mà bằng chính sinh mạng con người. Ngoài ra, sự tồn tại của hàng giả và gian lận thương mại còn làm suy giảm niềm tin xã hội. Người tiêu dùng mất niềm tin vào thị trường và chính sách quản lý, doanh nghiệp mất niềm tin vào môi trường kinh doanh công bằng, và toàn xã hội mất niềm tin vào tính nghiêm minh của pháp luật. Niềm tin vốn là nền tảng quan trọng cho phát triển, một khi bị xói mòn sẽ để lại hệ lụy khôn lường, khó có thể đo đếm.

(Ảnh minh họa, nguồn internet)

Nguyên nhân khiến vấn nạn này kéo dài và khó kiểm soát có nhiều, nhưng tựu trung có thể chỉ ra một số yếu tố cốt lõi.
Trước hết là lợi nhuận khổng lồ. Với chi phí sản xuất thấp, không phải đầu tư nghiên cứu và không tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng, hàng giả và gian lận thương mại đem lại khoản siêu lợi nhuận cho những kẻ vi phạm. Đây chính là động cơ thúc đẩy mạnh mẽ nhất.
Thứ hai là sự bất cập trong hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi. Dù đã có nhiều văn bản pháp luật liên quan, từ sở hữu trí tuệ đến thương mại, cạnh tranh, quản lý thị trường, nhưng vẫn tồn tại những kẽ hở, quy định chưa chặt chẽ, chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan còn chồng chéo, thiếu nhất quán.
Thứ ba, sự tiếp tay vô tình hoặc hữu ý từ phía người tiêu dùng. Khi người tiêu dùng vì tâm lý ham rẻ hoặc sự thiếu hiểu biết mà chấp nhận mua hàng giả, tức là tiếp tục tạo ra “cầu”, mà còn “cầu” thì tất yếu sẽ có “cung”.
Thứ tư, công nghệ làm giả ngày càng tinh vi. Với sự phát triển của công nghệ in ấn, bao bì, kỹ thuật số, đối tượng vi phạm có thể tạo ra sản phẩm giống hệt hàng thật, khiến cả người tiêu dùng lẫn cơ quan chức năng khó phân biệt. Đặc biệt, trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển, môi trường mạng trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho hàng giả phát triển nhanh chóng, vượt khỏi khả năng kiểm soát truyền thống.

Dịch vụ giao hàng tận nơi, giao dịch chuyển khoản không dùng tiền mặt ngày càng phổ biến, trong khi chưa có cơ chế, chế tài kiểm soát hiệu quả nên công tác quản lý, kiểm tra và xử lý vi phạm của lực lượng chức năng gặp nhiều khó khăn (ảnh minh họa).

Để chữa căn bệnh này, cần đến một loại “thuốc đặc trị” toàn diện và kiên quyết. Trước hết, pháp luật phải được hoàn thiện, đủ chặt chẽ và đủ mạnh để trừng trị và ngăn ngừa. Chế tài xử phạt cần mang tính răn đe thực sự, không chỉ dừng lại ở mức phạt hành chính mà cần truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cả cá nhân và pháp nhân thương mại vi phạm. Hệ thống thực thi cần được cải tổ theo hướng minh bạch, đồng bộ, tránh chồng chéo, đồng thời ứng dụng công nghệ hiện đại để kiểm soát, giám sát, phát hiện vi phạm.
Tiếp đó, doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ thương hiệu bằng công nghệ chống giả, truy xuất nguồn gốc bằng mã QR, blockchain, đồng thời kiên quyết khởi kiện, tố cáo hành vi xâm phạm quyền lợi chính đáng. Người tiêu dùng cần được giáo dục để hình thành văn hóa tiêu dùng lành mạnh, không tiếp tay cho hàng giả. Các hiệp hội, tổ chức xã hội, báo chí và truyền thông có vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng, tạo sức ép xã hội đối với hành vi gian lận. Đồng thời, không thể thiếu hợp tác quốc tế, bởi gian lận thương mại ngày nay mang tính xuyên quốc gia, đòi hỏi sự phối hợp chia sẻ thông tin, điều tra chung, áp dụng các hiệp định thương mại để ngăn chặn gian lận xuất xứ và kiểm soát chuỗi cung ứng toàn cầu.
Cuộc chiến chống hàng giả và gian lận thương mại là cuộc chiến lâu dài, đầy thách thức. Nhưng đó là cuộc chiến không thể thỏa hiệp, bởi nếu “sống chung” với hàng giả, chúng ta sẽ phải trả giá bằng sự tụt hậu của nền kinh tế, sự xuống cấp của đạo đức xã hội, sự tổn hại đến sức khỏe và tính mạng của người dân. Một nền kinh tế bền vững chỉ có thể tồn tại trong môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch và một xã hội văn minh chỉ có thể được xây dựng trên nền tảng niềm tin. Chính vì vậy, “căn bệnh trầm kha” này chỉ có thể chữa khỏi nếu thuốc đặc trị được sử dụng đồng bộ, kiên quyết và bền bỉ. Thuốc ấy chính là sự kết hợp của pháp luật nghiêm minh, quản lý nhà nước hiệu quả, doanh nghiệp có trách nhiệm, người tiêu dùng tỉnh táo và sự hợp tác quốc tế sâu rộng. Khi toàn xã hội đồng lòng, cuộc chiến chống hàng giả và gian lận thương mại mới có thể đi đến thắng lợi, trả lại sự trong sạch cho thị trường, khôi phục niềm tin xã hội và tạo dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Theo kythuatchonghanggia.vn