CHA MẸ LÀM GÌ KHI CON HAY ĐỔ LỖI?
Đăng lúc: 2025-01-02 11:41:00
|
Bởi: admin
|
Lượt xem: 58
|
Chuyên mục: Đời sống xã hội
Làm cha mẹ, ai trong chúng ta cũng mong muốn con cái mình trở thành người có trách nhiệm. Nhưng nếu con bạn lại thường xuyên đổ lỗi, hẳn là bạn rất thất vọng, giận dữ và lo lắng. Bạn tự hỏi: Điều gì đang xảy ra với con mình? Mỗi ngày bạn đều dạy con phải sống có trách nhiệm, phải trung thực và dũng cảm… nhưng tại sao con lại trở thành đứa trẻ vô trách nhiệm, thường xuyên đổ lỗi?
Công bằng mà nói, hành vi đổ lỗi cho người khác hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh iễn ra ở mọi độ tuổi chứ không phải chỉ có ở trẻ em. Nhưng cho dù là người lớn hay trẻ em, đổ lỗi cũng là hành vi thật khó chấp nhận. Với nhiều cha mẹ, điều này là một thách thức quá lớn vì họ lo ngại rằng con sẽ không thể trở thành người có trách nhiệm khi luôn tìm cách né tránh lỗi lầm, và điều đó có thể ảnh hưởng thực sự nghiêm trọng đến tương lai của con.
Tại sao con hay đổ lỗi?
Hành vi đổ lỗi ở trẻ thường xuất phát từ nhiều lý do khác nhau, nhưng tựu trung là do trẻ thiếu cảm giác an toàn và, vì thế, nhu cầu tự bảo vệ cái tôi của các con rất cao.
Đối với nhiều trẻ em, đổ lỗi là cách để tránh bị la mắng hoặc bị phạt khi làm sai một điều gì đó. Trẻ em, đặc biệt là những trẻ nhạy cảm hoặc dễ bị tổn thương, thường cảm thấy bất an khi đối mặt với tình trạng bị chỉ trích từ cha mẹ, thầy cô, hoặc bạn bè. Khi gặp phải những tình huống khó khăn, trẻ có thể chọn cách đổ lỗi để bảo vệ bản thân khỏi cảm giác bị tổn thương. Nói cách khác, cảm giác thiếu an toàn và nỗi lo sợ bị tổn thương là gốc rễ sâu xa kích hoạt cơ chế phòng vệ tự nhiên của trẻ. Từ đây, chúng ta có thể thấy rõ những nguyên nhân cụ thể dẫn đến việc trẻ thường xuyên đổ lỗi.
Trẻ thiếu kỹ năng tự nhận thức và tự kiểm soát
Khả năng tự nhận thức và phân tích hành động của bản thân là một kỹ năng cần nhiều thời gian. Trẻ em, đặc biệt là các trẻ nhỏ, thường chưa có khả năng tự suy xét sâu sắc hư người trưởng thành, lại thường xuyên có cách nhìn chủ quan, hạn chế về sự việc. Điều này khiến trẻ không nhận ra trách nhiệm của mình trong một tình huống cụ thể. Thay vào đó, trẻ nghĩ rằng đổ lỗi cho người khác hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh là cách nhanh chóng, dễ dàng và tự nhiên hơn để xử lý tình huống đó.
Thói quen phản ứng từ môi trường xung quanh
Trẻ em thường học hỏi và bắt chước hành vi từ những người xung quanh. Nếu trẻ lớn lên trong một môi trường mà việc đổ lỗi thường xuyên xảy ra, được chấp nhận, hoặc thậm chí khuyến khích, trẻ sẽ dễ hình thành thói quen này. Ví dụ, nếu trẻ thấy người lớn thường đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc người khác khi gặp khó khăn, trẻ sẽ có xu hướng làm theo. Hoặc trẻ chứng kiến một bạn của mình “đổ lỗi thành công”, trẻ sẽ nhanh chóng lĩnh hội kinh nghiệm ấy.
Cảm giác không an toàn
Trong nhiều trường hợp, đổ lỗi là một cơ chế phòng vệ giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn trước áp lực và căng thẳng. Khi đổ lỗi, trẻ tạm thời tránh được cảm giác thất bại hoặc xấu hổ, giúp trẻ bảo vệ cái tôi và duy trì lòng tự tin. Mặc dù đây là một phản ứng tự nhiên, nhưng nếu không được điều chỉnh, thói quen này sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cá nhân của trẻ.
Hành vi đổ lỗi là một thói quen có thể thay đổi, và cha mẹ chính là những người quan trọng nhất trong hành trình giúp con học cách chịu trách nhiệm. Sự thấu hiểu và kiên nhẫn của cha mẹ; việc áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực và tạo môi trường thuận lợi sẽ giúp con cảm thấy an toàn, từ đó con từng bước thay đổi nhận thức và hành vi khó chấp nhận của của bản thân. Dưới đây là một số gợi ý cụ thể dành cho cha mẹ:
Giải thích về trách nhiệm
Một trong những cách căn bản để giúp trẻ từ bỏ thói quen đổ lỗi là giải thích cho trẻ hiểu và dần dần hình thành ý thức về trách nhiệm cá nhân. Cha mẹ có thể bắt đầu bằng những câu chuyện ngắn hoặc ví dụ thực tế về việc nhận trách nhiệm, giải thích và minh họa bằng những ví dụ thực tiễn gần gũi để trẻ hiểu và an tâm rằng mọi người đều có lúc mắc sai lầm, và việc thừa nhận lỗi lầm là một hành động đúng đắn và cần thiết.
Khi trẻ hiểu được ý nghĩa của việc nhận trách nhiệm, trẻ sẽ dễ dàng chấp nhận và thực hành.
Phản ứng thái quá, la mắng hoặc trách phạt nặng nề khi trẻ mắc lỗi có thể tạo ra nỗi sợ hãi, khiến trẻ ngại thừa nhận lỗi trong tương lai. Thay vào đó, cha mẹ có thể bình tĩnh giải thích cho trẻ hiểu về hậu quả của hành động và cùng trẻ thảo luận cách khắc phục. Điều này giúp trẻ thấy rằng việc nhận lỗi không làm cho lòng tự trọng của trẻ bị tổn thương, tránh được hậu quả nghiêm trọng, và trẻ dễ dàng thừa nhận thay vì đổ lỗi.
Ví dụ, nếu trẻ quên làm bài tập, thay vì quát mắng hay trừng phạt, cha mẹ có thể nói: “Hôm nay con quên làm bài tập rồi. Vậy chúng ta hãy cùng nghĩ cách giải quyết nhé! Và con nghĩ xem làm thế nào để lần sau con không quên nữa nhỉ?”.
Khuyến khích tự phản tư (self-reflection)
Một cách hiệu quả để giúp trẻ phát triển khả năng nhận thức là khuyến khích trẻ tự phản tư sau mỗi sự việc. Cha mẹ có thể sử dụng các câu hỏi nhẹ nhàng như: “Con nghĩ điều gì đã dẫn đến kết quả này?” hoặc “Nếu lần sau gặp lại tình huống này, con sẽ làm gì khác?” Điều này không chỉ giúp trẻ suy ngẫm về hành động của mình mà còn rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề.
Để việc tự phản tư trở thành thói quen, cha mẹ có thể cùng trẻ lập ra một danh sách các câu hỏi thường dùng khi cần suy ngẫm, như “Mình đã học được gì từ việc này?” hoặc “Có cách nào tốt hơn để xử lý tình huống này không?”, “Xử lý như vậy đưa lại điều gì cho mình?” ...
Những câu hỏi này sẽ giúp trẻ nhìn lại sự việc một cách khách quan và tích cực.
Làm gương cho trẻ
Trẻ em học hỏi rất nhiều từ hành động của người lớn xung quanh, đặc biệt là cha mẹ. Vì vậy, khi cần thiết, cha mẹ nên làm gương trong việc nhận lỗi. Nếu cha mẹ mắc lỗi hoặc quên làm một việc nào đó, có thể thừa nhận lỗi trước mặt trẻ và cho trẻ thấy rằng không ai hoàn hảo, nhưng việc nhận lỗi là điều quan trọng.
Ví dụ, khi mẹ nói: “Mẹ đã quên mất việc này rồi. Đó là lỗi của mẹ. Mẹ xin lỗi!” trẻ sẽ nhận thấy rằng việc nhận trách nhiệm là một phần tự nhiên của cuộc sống. Điều này giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn khi nhận lỗi, và dần dần học cách thừa nhận lỗi của bản thân.
Dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề
Một lý do khác khiến trẻ đổ lỗi là vì trẻ chưa biết cách tự xử lý khi gặp vấn đề khó khăn. Cha mẹ có thể dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề bằng cách hướng dẫn trẻ nhận diện vấn đề, suy nghĩ về các lựa chọn có thể, và chọn giải pháp phù hợp nhất.
Ví dụ, khi trẻ gặp một vấn đề ở trường, cha mẹ có thể hướng dẫn trẻ nghĩ về những cách khác nhau để giải quyết, hỏi xem mỗi phương án có thể có hậu quả gì, và khuyến khích trẻ tự chọn giải pháp. Khi trẻ thấy mình có khả năng xử lý vấn đề, trẻ sẽ cảm thấy tự tin hơn và tránh được việc đổ lỗi cho người khác.
Khen ngợi khi trẻ nhận lỗi
Điều quan trọng là cha mẹ cần ghi nhận, khen ngợi hoặc khích lệ trẻ khi trẻ dám nhận lỗi. Khi trẻ nhận ra việc nhận lỗi được cha mẹ đánh giá cao, trẻ sẽ cảm thấy hành động này là tích cực và dần thay đổi thái độ, điều chỉnh hành vi của bản thân. Ví dụ, khi trẻ vô tình làm mất một món đồ và tự nhận lỗi, cha/ mẹ có thể nói: “Cha/ mẹ rất tự hào vì con dám nhận lỗi và sửa sai. Điều đó khiến cha/ mẹ yên tâm và rất tin tưởng ở con”. Cách này giúp trẻ cảm thấy tích cực khi nhận trách nhiệm và có nhu cầu duy trì hành vi đó.
Những lời khen ngợi, ghi nhận của cha mẹ cần chân thành, kịp thời, và phải đủ sức khuyến khích. “Công thức” cho lời ghi nhận cần đảm bảo đủ ba phần: (1) hành vi nhận lỗi của con (2) khiến cho cha mẹ cảm thấy thế nào và (3) có tác động tích cực đến cha mẹ ra sao. Cha mẹ thực hành việc này sẽ giúp trẻ tự tin hơn trong việc thừa nhận lỗi của mình.
Tóm lại, khi nhận thấy con có thói quen đổ lỗi, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần bình tĩnh tìm hiểu nguyên nhân sâu xa và đồng hành cùng con để giúp con hình thành kỹ năng nhận trách nhiệm. Qua đó, con sẽ dần học cách điều chỉnh hành vi của mình. Tuy nhiên, cách tốt nhất vẫn là phòng ngừa ngay từ đầu để thói quen đổ lỗi không có cơ hội hình thành. Điều này đòi hỏi cha mẹ phải tạo dựng một môi trường nuôi dạy tích cực, nơi con cảm nhận được sự an toàn, đồng thời được hướng dẫn để hiểu rõ giá trị của trách nhiệm cá nhân. Một nền tảng giáo dục gia đình vững chắc và an toàn sẽ giúp con trưởng thành một cách tự nhiên và lành mạnh.
Tại sao con hay đổ lỗi?
Hành vi đổ lỗi ở trẻ thường xuất phát từ nhiều lý do khác nhau, nhưng tựu trung là do trẻ thiếu cảm giác an toàn và, vì thế, nhu cầu tự bảo vệ cái tôi của các con rất cao.
Đối với nhiều trẻ em, đổ lỗi là cách để tránh bị la mắng hoặc bị phạt khi làm sai một điều gì đó. Trẻ em, đặc biệt là những trẻ nhạy cảm hoặc dễ bị tổn thương, thường cảm thấy bất an khi đối mặt với tình trạng bị chỉ trích từ cha mẹ, thầy cô, hoặc bạn bè. Khi gặp phải những tình huống khó khăn, trẻ có thể chọn cách đổ lỗi để bảo vệ bản thân khỏi cảm giác bị tổn thương. Nói cách khác, cảm giác thiếu an toàn và nỗi lo sợ bị tổn thương là gốc rễ sâu xa kích hoạt cơ chế phòng vệ tự nhiên của trẻ. Từ đây, chúng ta có thể thấy rõ những nguyên nhân cụ thể dẫn đến việc trẻ thường xuyên đổ lỗi.
Trẻ thiếu kỹ năng tự nhận thức và tự kiểm soát
Khả năng tự nhận thức và phân tích hành động của bản thân là một kỹ năng cần nhiều thời gian. Trẻ em, đặc biệt là các trẻ nhỏ, thường chưa có khả năng tự suy xét sâu sắc hư người trưởng thành, lại thường xuyên có cách nhìn chủ quan, hạn chế về sự việc. Điều này khiến trẻ không nhận ra trách nhiệm của mình trong một tình huống cụ thể. Thay vào đó, trẻ nghĩ rằng đổ lỗi cho người khác hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh là cách nhanh chóng, dễ dàng và tự nhiên hơn để xử lý tình huống đó.
Thói quen phản ứng từ môi trường xung quanh
Trẻ em thường học hỏi và bắt chước hành vi từ những người xung quanh. Nếu trẻ lớn lên trong một môi trường mà việc đổ lỗi thường xuyên xảy ra, được chấp nhận, hoặc thậm chí khuyến khích, trẻ sẽ dễ hình thành thói quen này. Ví dụ, nếu trẻ thấy người lớn thường đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc người khác khi gặp khó khăn, trẻ sẽ có xu hướng làm theo. Hoặc trẻ chứng kiến một bạn của mình “đổ lỗi thành công”, trẻ sẽ nhanh chóng lĩnh hội kinh nghiệm ấy.
Cảm giác không an toàn
Trong nhiều trường hợp, đổ lỗi là một cơ chế phòng vệ giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn trước áp lực và căng thẳng. Khi đổ lỗi, trẻ tạm thời tránh được cảm giác thất bại hoặc xấu hổ, giúp trẻ bảo vệ cái tôi và duy trì lòng tự tin. Mặc dù đây là một phản ứng tự nhiên, nhưng nếu không được điều chỉnh, thói quen này sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cá nhân của trẻ.
Hình: Internet
Cha mẹ cần làm gì?Hành vi đổ lỗi là một thói quen có thể thay đổi, và cha mẹ chính là những người quan trọng nhất trong hành trình giúp con học cách chịu trách nhiệm. Sự thấu hiểu và kiên nhẫn của cha mẹ; việc áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực và tạo môi trường thuận lợi sẽ giúp con cảm thấy an toàn, từ đó con từng bước thay đổi nhận thức và hành vi khó chấp nhận của của bản thân. Dưới đây là một số gợi ý cụ thể dành cho cha mẹ:
Giải thích về trách nhiệm
Một trong những cách căn bản để giúp trẻ từ bỏ thói quen đổ lỗi là giải thích cho trẻ hiểu và dần dần hình thành ý thức về trách nhiệm cá nhân. Cha mẹ có thể bắt đầu bằng những câu chuyện ngắn hoặc ví dụ thực tế về việc nhận trách nhiệm, giải thích và minh họa bằng những ví dụ thực tiễn gần gũi để trẻ hiểu và an tâm rằng mọi người đều có lúc mắc sai lầm, và việc thừa nhận lỗi lầm là một hành động đúng đắn và cần thiết.
Khi trẻ hiểu được ý nghĩa của việc nhận trách nhiệm, trẻ sẽ dễ dàng chấp nhận và thực hành.
Hình: Internet
Không phản ứng quá mức khi trẻ phạm lỗiPhản ứng thái quá, la mắng hoặc trách phạt nặng nề khi trẻ mắc lỗi có thể tạo ra nỗi sợ hãi, khiến trẻ ngại thừa nhận lỗi trong tương lai. Thay vào đó, cha mẹ có thể bình tĩnh giải thích cho trẻ hiểu về hậu quả của hành động và cùng trẻ thảo luận cách khắc phục. Điều này giúp trẻ thấy rằng việc nhận lỗi không làm cho lòng tự trọng của trẻ bị tổn thương, tránh được hậu quả nghiêm trọng, và trẻ dễ dàng thừa nhận thay vì đổ lỗi.
Ví dụ, nếu trẻ quên làm bài tập, thay vì quát mắng hay trừng phạt, cha mẹ có thể nói: “Hôm nay con quên làm bài tập rồi. Vậy chúng ta hãy cùng nghĩ cách giải quyết nhé! Và con nghĩ xem làm thế nào để lần sau con không quên nữa nhỉ?”.
Khuyến khích tự phản tư (self-reflection)
Một cách hiệu quả để giúp trẻ phát triển khả năng nhận thức là khuyến khích trẻ tự phản tư sau mỗi sự việc. Cha mẹ có thể sử dụng các câu hỏi nhẹ nhàng như: “Con nghĩ điều gì đã dẫn đến kết quả này?” hoặc “Nếu lần sau gặp lại tình huống này, con sẽ làm gì khác?” Điều này không chỉ giúp trẻ suy ngẫm về hành động của mình mà còn rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề.
Để việc tự phản tư trở thành thói quen, cha mẹ có thể cùng trẻ lập ra một danh sách các câu hỏi thường dùng khi cần suy ngẫm, như “Mình đã học được gì từ việc này?” hoặc “Có cách nào tốt hơn để xử lý tình huống này không?”, “Xử lý như vậy đưa lại điều gì cho mình?” ...
Những câu hỏi này sẽ giúp trẻ nhìn lại sự việc một cách khách quan và tích cực.
Làm gương cho trẻ
Trẻ em học hỏi rất nhiều từ hành động của người lớn xung quanh, đặc biệt là cha mẹ. Vì vậy, khi cần thiết, cha mẹ nên làm gương trong việc nhận lỗi. Nếu cha mẹ mắc lỗi hoặc quên làm một việc nào đó, có thể thừa nhận lỗi trước mặt trẻ và cho trẻ thấy rằng không ai hoàn hảo, nhưng việc nhận lỗi là điều quan trọng.
Ví dụ, khi mẹ nói: “Mẹ đã quên mất việc này rồi. Đó là lỗi của mẹ. Mẹ xin lỗi!” trẻ sẽ nhận thấy rằng việc nhận trách nhiệm là một phần tự nhiên của cuộc sống. Điều này giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn khi nhận lỗi, và dần dần học cách thừa nhận lỗi của bản thân.
Dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề
Một lý do khác khiến trẻ đổ lỗi là vì trẻ chưa biết cách tự xử lý khi gặp vấn đề khó khăn. Cha mẹ có thể dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề bằng cách hướng dẫn trẻ nhận diện vấn đề, suy nghĩ về các lựa chọn có thể, và chọn giải pháp phù hợp nhất.
Ví dụ, khi trẻ gặp một vấn đề ở trường, cha mẹ có thể hướng dẫn trẻ nghĩ về những cách khác nhau để giải quyết, hỏi xem mỗi phương án có thể có hậu quả gì, và khuyến khích trẻ tự chọn giải pháp. Khi trẻ thấy mình có khả năng xử lý vấn đề, trẻ sẽ cảm thấy tự tin hơn và tránh được việc đổ lỗi cho người khác.
Khen ngợi khi trẻ nhận lỗi
Điều quan trọng là cha mẹ cần ghi nhận, khen ngợi hoặc khích lệ trẻ khi trẻ dám nhận lỗi. Khi trẻ nhận ra việc nhận lỗi được cha mẹ đánh giá cao, trẻ sẽ cảm thấy hành động này là tích cực và dần thay đổi thái độ, điều chỉnh hành vi của bản thân. Ví dụ, khi trẻ vô tình làm mất một món đồ và tự nhận lỗi, cha/ mẹ có thể nói: “Cha/ mẹ rất tự hào vì con dám nhận lỗi và sửa sai. Điều đó khiến cha/ mẹ yên tâm và rất tin tưởng ở con”. Cách này giúp trẻ cảm thấy tích cực khi nhận trách nhiệm và có nhu cầu duy trì hành vi đó.
Những lời khen ngợi, ghi nhận của cha mẹ cần chân thành, kịp thời, và phải đủ sức khuyến khích. “Công thức” cho lời ghi nhận cần đảm bảo đủ ba phần: (1) hành vi nhận lỗi của con (2) khiến cho cha mẹ cảm thấy thế nào và (3) có tác động tích cực đến cha mẹ ra sao. Cha mẹ thực hành việc này sẽ giúp trẻ tự tin hơn trong việc thừa nhận lỗi của mình.
Tóm lại, khi nhận thấy con có thói quen đổ lỗi, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần bình tĩnh tìm hiểu nguyên nhân sâu xa và đồng hành cùng con để giúp con hình thành kỹ năng nhận trách nhiệm. Qua đó, con sẽ dần học cách điều chỉnh hành vi của mình. Tuy nhiên, cách tốt nhất vẫn là phòng ngừa ngay từ đầu để thói quen đổ lỗi không có cơ hội hình thành. Điều này đòi hỏi cha mẹ phải tạo dựng một môi trường nuôi dạy tích cực, nơi con cảm nhận được sự an toàn, đồng thời được hướng dẫn để hiểu rõ giá trị của trách nhiệm cá nhân. Một nền tảng giáo dục gia đình vững chắc và an toàn sẽ giúp con trưởng thành một cách tự nhiên và lành mạnh.
Lớp Làm cha mẹ hiệu quả - P.E.T
Hình: Trần Thế Vĩnh
Hình: Trần Thế Vĩnh
